Τα γνωστικά σφάλματα που πρώτη ανέδειξε η Μορφολογική Ψυχολογία (Gestalt) στο επίπεδο της αντίληψης φυσικών γεγονότων (αμφίσημες μορφές, πλάνη των αισθήσεων με το κύπελλο του Rubin, χιμαιρικές μορφές κλπ) υπήρξαν μια επιστημονική επανάσταση, γιατί κατάφεραν ένα ισχυρό πλήγμα στην ευρύτατα διαδεδομένη άποψη του Εμπειρισμού (Locke ) που θεωρούσε ως apriori αρχή πώς
“Υπάρχει μια και αντικειμενική πραγματικότητα την οποία μπορούμε να αντιληφθούμε (per se) με την βοήθεια των αισθήσεων μας”.
Τα πορίσματα της Μορφολογικής Ψυχολογίας έγιναν αντικείμενο σκληρής κριτικής γιατί ενώ θεωρητικά ήταν άριστα τεκμηριωμένα, δεν αφορούσαν παρά απλοϊκά ψυχολογικά-γνωστικά φαινόμενα που είχαν να κάνουν με αντίληψη φυσικών και όχι κοινωνικών φαινομένων.
Από την αντίδραση αυτή γεννήθηκε τόσο η σχολή της Γνωστικής Ψυχολογίας όσο και αυτή της Κοινωνικής Νόησης.
Η Κοινωνική ψυχολογία από την άλλη αναφέρει ότι οι άνθρωποι ενεργούμε ως “απλοικοί σοφοί”, παρατηρούμε ανθρώπινες συμπεριφορές και τις αποδίδουμε στα εσωτερικά -ψυχολογικά χαρακτηριστικά του ατόμου ή της ομάδας υπαγωγής του. Συμπερασματικά λοιπών τα γνωστικά σφάλματα επενεργούν σε δύο επίπεδα:
- Στην αντίληψη του φυσικού κόσμου.
- Στην αντίληψη του κοινωνικού κόσμου , στον τρόπο δηλαδή που αντιλαμβανόμαστε (και κρίνουμε) άτομα και ομάδες καθώς και τις σχέσεις μεταξύ τους.
H μελέτη των γνωστικών σφαλμάτων μας διδάσκει:
- Ότι οφείλουμε να στεκόμαστε κριτικά απέναντι στις πεποιθήσεις μας.
- Να σκεφτόμαστε πέρα από τις εύκολες κατηγοριοποιήσεις και τα στερεότυπα.
- Να κάνουμε δεύτερες σκέψεις και να μην αντιδρούμε αντανακλαστικά.
- Να μην προβαίνουμε σε βιαστικές κρίσεις βασισμένες στην ομάδα υπαγωγής του ατόμου το οποίο κρίνουμε.
- Να ακούμε την άλλη άποψη.
- Να αποφεύγουμε τις απλοϊκές συσχετίσεις και να μην προβαίνουμε σε αιτιώδης αποδόσεις μεταξύ χαρακτηριστικών και συμπεριφοράς (Ψυχολογιοποίηση-Θεωρίες των αποδόσεων).
- Να επιλέγουμε τη σύνθεση ,το διαφορετικό (ακόμη κι αν είναι πηγή εντάσεων).
- Να γνωρίζουμε ότι ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο είναι συνάρτηση των προσωπικών μας βιωμάτων, της κοινωνικής μας υπαγωγής, του πλαισίου δράσης αλλά και άλλων παραμέτρων όπως είναι η ιδεολογία, και το πνεύμα της εποχής (zeitgeist).