Κατά βάση, το συναίσθημα αναφέρεται σε ένα αίσθημα και τις σκέψεις που προκαλεί, στις ψυχολογικές και βιολογικές καταστάσεις που το συνοδεύουν και στις τάσεις μας για δράση. Όλα τα συναισθήματα είναι προτροπές για δράση,ακαριαία και επαναλαμβανόμενα σχέδια για την διαχείριση της καθημερινότητας, απότοκα της ανθρώπινης εξελικτικής διαδικασίας αιώνων (Goleman, 1992).

Το συναίσθημα είναι ο γενικός όρος για την υποκειμενική, συνειδητή εμπειρία που χαρακτηρίζεται κυρίως από ψυχοφυσιολογικές εκφράσεις, βιολογικές αντιδράσεις, νοητικές καταστάσεις και συγκίνηση. Το συναίσθημα συνδέεται συχνά με τη διάθεση, την ιδιοσυγκρασία, την προσωπικότητα, και το κίνητρο, καθώς επηρεάζεται από ορμόνες και νευροδιαβιβαστές όπως η ντοπαμίνη, η νοραδρεναλίνη, η σεροτονίνη, η ωκυτοκίνη και η κορτιζόλη. Το συναίσθημα είναι συχνά η κινητήρια δύναμη πίσω από τα κίνητρα.

Οι κοινωνιοβιολόγοι υπογραμμίζουν την αξία των συναισθημάτων εξηγώντας ότι τα συναισθήματα μας οδηγούν να αντιμετωπίζουμε δύσκολες καταστάσεις και υποχρεώσεις που είναι πολύ σημαντικές για να τις αφήσουμε μόνο στη λογική. Όταν πρόκειται να δώσουμε στις αποφάσεις και στις πράξεις μας την οριστική τους μορφή, το τι νιώθουμε μετράει ακριβώς το ίδιο και συχνά περισσότερο από το τι σκεφτόμαστε. Επομένως, τα συναισθήματά μας σχετίζονται με την ευφυή προσαρμογή μας στις εκάστοτε συνθήκες στη ζωή και την εργασία και επηρεάζουν, σε συνδυασμό και με τη δράση της λογικής μας, την επιτυχημένη πορεία μας σε πολλά επίπεδα.

Κατά τα τελευταία 20 χρόνια η θεωρία της προσκόλλησης (Bowlby,1969) έχει γίνει ένα από τα πιο σημαντικά εννοιολογικά πλαίσια για την κατανόηση των μηχανισμών της ρύθμισης των συναισθημάτων. Η θεωρία της προσκόλλησης του Bowlby τονίζει την αξία που έχει για την επιβίωση των βρεφών η εγγύτητα αλλά και η διαθεσιμότητα των φροντιστών. Όταν η εγγύτητα μεταξύ του βρέφους και του φροντιστή είναι ανεπαρκής (δηλ., όταν αποχωρίζονται), μια έντονη συγκινησιακή απόκριση παράγεται (αγωνία ή άγχος αποχωρισμού). Ο Bowlby υποστήριξε ότι οι άνθρωποι γεννιούνται με ένα έμφυτο ψυχο-βιολογικό σύστημα που τους κινητοποιεί τους για να αναζητήσουν εγγύτητα με σημαντικούς άλλους. Το σύστημα επιτυγχάνει βασικές ρυθμιστικές λειτουργίες (προστασία από απειλές και ανακούφιση της δυσφορίας), οι οποίες αν και είναι σημαντικές σε κάθε ηλικία, είναι πιο άμεσα αντιληπτές κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Οι πρώτες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις του παιδιού συμβαίνουν με τους πρωτογενής φροντιστές του. Η πρωταρχική αυτή σχέση γονέα- παιδιού αποτέλεσε το επίκεντρο τόσο θεωρητικής όσο και εμπειρικής έρευνας .

Οι Ainsworth et.al (1978), όπως αναφέρεται από τους (Morris & March, 2004), προσδιόρισαν τρία συγκεκριμένα πρότυπα της σχέσης βρέφους- φροντιστή με βάση τις απαντήσεις στο κλασικό πείραμα της «παράξενης κατάστασης».

• Ασφαλής σύνδεση
• Ανασφαλής- αμφίθυμη
• Ανασφαλής- αποφευκτική

Η «παράξενη κατάσταση» συνεπάγεται την παρατήρηση της συμπεριφοράς του βρέφους ή του μικρού παιδιού, κατά τη διάρκεια μιας σειράς διαχωρισμών και επανασυνδέσεων με τον φροντιστή, καθώς και τις αλληλεπιδράσεις με έναν ξένο τόσο με την παρουσία όσο και με την απουσία του φροντιστή. Ένα σημαντικό σώμα της έρευνας έχει αποδείξει τη συσχέτιση μεταξύ της ανασφαλούς σύνδεσης (attachment) και της μετέπειτα ανάπτυξης ψυχιατρικών διαταραχών (Morris & March, 2004). Η φυσιολογία του συναισθήματος συνδέεται στενά με την διέγερση του νευρικού συστήματος σε διάφορες καταστάσεις και τις δυνάμεις της διέγερσης που κινητοποιούν συγκεκριμένα συναισθήματα. Παρά το γεγονός ότι όταν ενεργούμε σε καθεστώς συναισθηματικής φόρτισης μοιάζουμε σαν να μη σκεφτόμαστε, η νόηση μας είναι πάντοτε μια σημαντική πτυχή της συγκίνησης, ιδιαίτερα στη ερμηνεία των γεγονότων. Για παράδειγμα, η εμπειρία του φόβου εμφανίζεται συνήθως ως απάντηση σε μια απειλή. Η γνωστική λειτουργία του κινδύνου και η επακόλουθη διέγερση του νευρικού συστήματος (πχ ταχυκαρδία, ταχύπνοια, εφίδρωση, μυϊκή ένταση) είναι ένα αναπόσπαστο συστατικό για την επόμενη ερμηνεία και την επισήμανση της διέγερσης ως μια συναισθηματική κατάσταση.

Ετυμολογία, ορισμός και διαφοροποίηση

Τα συναισθήματα έχουν περιγραφεί ως διακριτές και συνεπείς απαντήσεις στα εσωτερικά ή εξωτερικά γεγονότα τα οποία έχουν ιδιαίτερη σημασία για τον οργανισμό. Τα συναισθήματα είναι σύντομα σε διάρκεια και αποτελούνται από ένα συντονισμένο σύνολο απαντήσεων, το οποίο συμπεριλαμβάνει τη λεκτική, φυσιολογική και συμπεριφορική διάσταση, αλλά και τους υποκείμενους νευρωσικούς μηχανισμούς. Αποτελούν δε βιολογικά αποτέλεσμα της εξέλιξης, επειδή από αυτά προβλέπονται “καλές λύσεις” για αρχαία και επαναλαμβανόμενα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι μακρινοί πρόγονοί μας. Ένας όλο και αυξανόμενος όγκος βιβλιογραφίας δείχνει ότι οι διαθέσεις (moods) και τα συναισθήματα (emotions) παίζουν έναν κεντρικό ρόλο στις γνωστικές διαδικασίες και τη συμπεριφορά. Αυτό που διακρίνει τις διαθέσεις από τα συναισθήματα είναι έντασή τους. Οι διαθέσεις είναι διάχυτα και γενικευμένα αισθήματα (feelings) που δεν συνδέονται με γεγονότα ή τις αρχικές συνθήκες που μπορεί να τα έχουν προκαλέσει (Morris, 1989), όπως αναφέρει η (George, 2000).

Οι διαθέσεις είναι σχετικά χαμηλή έντασης αισθήματα, τα οποία δεν διακόπτουν τις συνεχιζόμενες δραστηριότητες (Forgas, 1992a). Αντιθέτως τα συναισθήματα είναι υψηλής έντασης αισθήματα που προκαλούνται από συγκεκριμένα ερεθίσματα (εντός ή εκτός του ατόμου),απαιτούν την προσοχή και μπορούν να διαταράξουν τις γνωστικές διαδικασίες και συμπεριφορές (Forgas, 1992a), όπως αναφέρει η (George, 2000). Τα συναισθήματα τείνουν να είναι πιο φευγαλέα από τις διαθέσεις, λόγω της έντασης τους. Τα συναισθήματα συχνά τροφοδοτούν τις διαθέσεις, έτσι ώστε, όταν η ένταση του συναισθήματος υποχωρεί γιατί το άτομο έχει γνωστικά ή συμπεριφορικά αντιμετωπίσει την κατάσταση, να μην βελτιώνεται ταχύτατα και η διάθεση για τον λόγο ότι η συγκίνηση “μεταμορφώθηκε” σε ένα λιγότερο έντονο συναίσθημα ή διάθεση (ο.π σ,1030). Κλασσικό παράδειγμα οι “αψιμαχίες” των οδηγών στους δρόμους της πόλης που παρότι αντιμετωπίζονται σχετικά εύκολα και χωρίς σοβαρές συνέπειες, είναι ικανές να μας χαλάσουν τη διάθεση για ολόκληρη την μέρα.

Τα συναισθήματα έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζουν τις αποφάσεις που λαμβάνουν οι άνθρωποι, το υλικό που ανακαλούν από τη μνήμη τους, τις αποδόσεις για την επιτυχία και την αποτυχία, τη δημιουργικότητα, την επαγωγική και παραγωγική σκέψη.

Παρότι το στερεότυπο της «ορθολογικής» σκέψης θέλει το άτομο να είναι ικανό να παραμερίσει τα προσωπικά του συναισθήματα και να υπολογίσει με ψυχραιμία την βέλτιστη πορεία δράσης για να επιλύσει ένα πρόβλημα, τα σύγχρονα νευρολογικά ευρήματα υποδεικνύουν ότι τα συναισθήματα είναι αναγκαία για να ληφθούν σωστές αποφάσεις (Damasio, 1999). Νευρολογικές έρευνες σε ασθενείς με αφαιρεθέντες όγκους του εγκεφάλου έδειξαν ότι εκτεταμένες βλάβες σε συγκεκριμένες δομές τους εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τις διαθέσεις και τα συναισθήματα, προκαλούν ένα περίπλοκο σύνολο συμπτωμάτων. Μερικοί από αυτούς τους ασθενείς δεν εμφανίζουν ελλείμματα στη μνήμη, τη νοημοσύνη, τη λεκτική η την αριθμητική τους ικανότητα. Δεδομένης της φύση των τραυμάτων τους όμως, τείνουν να είναι συναισθηματικά επίπεδοι και να δυσκολεύονται να λάβουν αποφάσεις, παρότι διατηρούν ακέραια την γνωστική ικανότητα της λογικής ανάλυσης των θετικών και αρνητικών μιας δεδομένης κατάστασης. Τα συναισθήματα μας βοηθούν να κάνουμε επιλογές και να αποφασίσουμε μεταξύ των εναλλακτικών λύσεων. Όταν για κάποιους λόγους στερηθούμε τα συναισθήματα μας, μπορούμε «ορθολογικά» να αξιολογήσουμε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των επιλογών μας, αλλά δύσκολα θα είμαστε σε θέση να προβούμε σε μια σοφή επιλογή από τις εναλλακτικές λύσεις που μας παρέχονται (Damasio,1994). Αν και πολύ έντονα συναισθήματα μπορεί σίγουρα να παρεμβαίνουν στην αποτελεσματική λήψη αποφάσεων, όπως o Damasio (1994: 53) δείχνει, «το μειωμένο συναίσθημα μπορεί να αποτελεί μια εξίσου σημαντική πηγή παράλογης συμπεριφοράς» (George, 2000).

Η συναισθηματική νοημοσύνη

Η συναισθηματική νοημοσύνη (Εmotional Ιnteligence) αναφέρεται στην ικανότητα αντίληψης, ελέγχου και αξιολόγησης των συναισθημάτων. Ορισμένοι ερευνητές θεωρούν πως η (ΕΙ) αποτελεί αντικείμενο μάθησης (αρα και βελτίωσης), ενώ άλλοι την αντιμετωπίζουν ως ενδογενές χαρακτηριστικό του ατόμου. Οι Salovey and Mayer (1990), περιγράφουν την (ΕΙ) ως το “κομμάτι εκείνο της Κοινωνικής νοημοσύνης που περιλαμβάνει τη δυνατότητα παρακολούθησης (monitor) των συναισθημάτων και των αισθήσεων, τη διαφοροποίηση μεταξύ τους, και τη χρήση τους ως οδηγούς στη σκέψη και τις πράξεις”.

Οι ίδιοι ερευνητές προτείνουν ένα μοντέλο τεσσάρων βημάτων (steps) της συναισθηματικής νοημοσύνης: 

1. Η πρόσληψη (perceive) των συναισθημάτωνΑποτελεί το πρώτο βήμα στην διαδικασία αντίληψης των συναισθημάτων. Σε πολλές περιπτώσεις περιλαμβάνει τα μη λεκτικά σημεία της επικοινωνίας όπως είναι η γλώσσα και η στάση του σώματος, η εκφράσεις του προσώπου κλπ. 

2. O συλλογισμός(reasoning) στη βάση των συναισθημάτων Το επόμενο βήμα περιλαμβάνει τη χρήση των συναισθημάτων στη προαγωγή της σκέψης και γνωστικής ενεργοποίησης. Τα συναισθήματα βοηθούν στο να θέσουμε προτεραιότητες σε σχέση με το τι προσέχουμε και σε τι αντιδρούμε. Και αντιδρούμε σε πράγματα και καταστάσεις που τραβούν την προσοχή μας. 

3. H Κατανόηση των συναισθημάτων Τα συναισθήματα που προσλαμβάνουμε μπορεί να μεταφέρουν μια ευρεία γκάμα νοημάτων. Όταν για παράδειγμα κάποιος εκφράζει αισθήματα θυμού, ο παρατηρητής θα πρέπει να υποθέσει την αιτία του θυμού και το πιθανό νόημα της. 

4. H Διαχείριση των συναισθημάτων Η ικανότητα της αποτελεσματικής ρύθμισης των συναισθημάτων αποτελεί το σημείο κλειδί της συναισθηματικής νοημοσύνης. Η ρύθμιση των συναισθημάτων, η κατάλληλη απόκριση στα συναισθήματα, αλλά και η απόκριση στα συναισθήματα των άλλων αποτελούν σημαντικές διαστάσεις στη ρύθμιση των συναισθημάτων.

Σταθμοί στη μελέτη της συναισθηματικής νοημοσύνης

Η Kedra (2013) παρουσιάζει τις ημερομηνίες σταθμούς στη εξέλιξη της μελέτης της συναισθηματικής νοημοσύνης: 1930’s Ο Edward Thordike περιγράφει την έννοια της κοινωνικής ευφυίας ως την ικανότητα να συνυπάρχουμε με άλλους ανθρώπους. 1940s  O David Wechsler προτείνει πως οι συναισθηματικές διαστάσεις της νοημοσύνης είναι ουσιώδεις παράγοντες για την επιτυχία στη ζωή. 1950’s  Ανθρωπιστές ψυχολόγοι όπως ο Abraham Maslow περιγράφουν πως οι άνθρωποι μπορούν να κατασκευάσουν το ψυχικό σθένος. 1975   Ο Howard Gardner παρουσιάζει το βιβλίο του The Shattered Mind εισάγοντας την έννοια της πολλαπλής νοημοσύνης. 1990   Οι Salovey and Mayer δημοσιεύουν το άρθρο τους Συναισθηματική Νοημοσύνη στο περιοδικό Imagination, Cognition, and Personality.

Γιατί είναι τόσο σημαντική η συναισθηματική νοημοσύνη

Η (ΕΙ) επηρεάζει: 

Τις επιδόσεις στην εργασία. Η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει το άτομο να προσανατολιστεί στο πολύπλοκο εργασιακό περιβάλλον, να ηγηθεί και να καθοδηγήσει τους άλλους. Στην πράξη όταν οι εταιρίες προσλαμβάνουν πλέον προσωπικό δίνουν μεγαλύτερη σημασία στην συναισθηματική νοημοσύνη παρά στην ευφυΐα. 

Την υγεία. Όταν κάποιος αποτυγχάνει να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το stress, μπορεί να οδηγηθεί σε σημαντικά προβλήματα υγείας. Το stress μπορεί να προκαλέσει υπέρταση, να αποδιοργανώσει το ανοσοποιητικό σύστημα, να προκαλέσει καρδιολογικά προβλήματα. 

Την ψυχική υγεία. Το μη διαχειρίσιμο stress μπορεί επίσης να επηρεάσει την ψυχική υγεία καθιστώντας το άτομο ευάλωτο στο άγχος και την κατάθλιψη. Ακόμη η δυσχέρεια στη ρύθμιση των συναισθημάτων πιθανά θα επηρεάσει την ικανότητα του ατόμου στη δημιουργία “ισχυρών” δεσμών, πράγμα το οποίο συχνά οδηγεί σε ένα χρόνιο αίσθημα μοναξιάς και κοινωνικής απομόνωσης. Οι Martins et.al (2010) σε μια πρόσφατη μετά ανάλυση τους, βρήκαν πως η συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένας ισχυρός προβλεπτικός δείκτης για την ψυχική υγεία. 

Τις σχέσεις. Η κατανόηση και ο έλεγχος των συναισθημάτων οδηγεί το άτομο σε καλύτερη έκφραση του πώς αισθάνεται αλλά και σε καλύτερη κατανόηση του πως αισθάνονται οι άλλοι. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να επικοινωνήσει αποτελεσματικότερα και να δημιουργήσει στενότερους δεσμούς τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο (Segal and Smith, 2013). Σύμφωνα με τις δύο συγγραφείς η ΕΙ δεν αποτελεί μια ιδιότητα της προσωπικότητας με σταθερά και σχετικά αναλλοίωτα χαρακτηριστικά, αλλά αντίθετα πρόκειται για μια συνεχόμενη διαδικασία μάθησης στην κατεύθυνση της κατανόησης και του έλεγχου της συναισθηματικής πλευράς του εγκεφάλου μας. Στην βάση αυτή προτείνουν πέντε δεξιότητες που οι άνθρωποι θα πρέπει να καλλιεργήσουν για να βελτιώσουν τη συναισθηματική νοημοσύνη τους. Πρώτη δεξιότητα: Ταχεία αποκλιμάκωση του stress.

Τα υψηλά επίπεδα stress καταλαμβάνουν το μυαλό και το σώμα παρεμβαίνοντας στην ικανότητα του ατόμου Να “διαβάσει” σωστά μια κατάσταση. Να ακούσει τι λέει κάποιος άλλος. Να είναι ενήμερο των αισθημάτων και των αναγκών του. Να μπορεί να επικοινωνήσει.

Μια αποτελεσματική εκπαίδευση στην ταχεία αποκλιμάκωση του stress περιλαμβάνει:

α) Τη συνειδητοποίηση των στρεσσογόνων καταστάσεων. Το πρώτο βήμα για τη μείωση του stress είναι η αναγνώριση του τι ακριβώς βιώνουμε.ο καθένας

β) Την αναγνώριση της απόκρισης στο stress. Το κάθε άτομο αντιδρά διαφορετικά στο stress. Aν κάποιος έχει την τάση να αντιδρά με θυμό στις στρεσσογόνες καταστάσεις, είναι πιθανό να ωφεληθεί με δραστηριότητες χαλάρωσης. Αν αντίθετα κάποιος παγώνει συναισθηματικά είναι πιο πιθανό να ωφεληθεί από καταστάσεις που ευνοούν τη δραστηριότητα.

γ) Την ανακάλυψη των τεχνικών που δουλεύουν καλύτερα. Ο καλύτερος τρόπος για να μειωθεί το stress περιλαμβάνει την εμπλοκή μιας ή περισσότερων αισθήσεων, (όραση, ακοή, όσφρηση, γεύση, αφή). Το κάθε άτομο αντιδρά διαφορετικά στο προσλαμβανόμενα ερεθίσματα, οπότε θα πρέπει ο καθένας ξεχωριστά να ανακαλύψει τι είναι αυτό που τον ηρεμεί ή τον ενεργοποιεί αντίστοιχα.

Δεύτερη δεξιότητα: Συναισθηματική επίγνωση.

Αναφέρεται στην ικανότητα της σύνδεσης με τα συναισθήματα, ιδιαίτερα με τα ισχυρά όπως ο θυμός, η θλίψη, ο φόβος, η χαρά. Οι δυσκολίες στη συναισθηματική σύνδεση είναι συχνά αποτέλεσμα πρώιμων παιδικών εμπειριών σε περιβάλλοντα που επέβαλαν την καταπίεση των συναισθημάτων. Και παρότι μπορούμε να στρεβλώσουμε, να κρύψουμε ή ακόμη και να θάψουμε τα συναισθήματα μας, σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε να τα εξαφανίσουμε.

Τρίτη δεξιότητα: Μη λεκτική επικοινωνία.

Το να επικοινωνεί κάποιος αποτελεσματικά απαιτεί περισσότερα από την καλή χρήση της γλώσσας. Είναι εξάλλου γνωστό ότι πολλές φορές δεν έχει τόση σημασία το τι λέει κανείς αλλά το πώς το λέει. Έτσι τα μη λεκτικά κομμάτια της επικοινωνίας (εκφράσεις του προσώπου, στάσεις του σώματος, κινήσεις των χεριών κλπ) είναι εξίσου αν όχι πιο σημαντικά από τα λεκτικά. Ακόμη κι όταν κάποιος δεν μιλάει, συνεχίζει να επικοινωνεί μη λεκτικά. Μια καλή τεχνική περιλαμβάνει την ερώτηση στον εαυτό “ Αυτά που λέω ανταποκρίνονται σε αυτά που αισθάνομαι”.

Τεχνικές καλής επικοινωνίας

Εστιάστε στο πρόσωπο του συνομιλητή σας. Αν σκέφτεστε τι θα απαντήσετε στη συνέχεια ή αν το μυαλό σας τρέχει αλλού, είναι σίγουρο πως θα χάσετε το πολύ σημαντικό κομμάτι της εξωλεκτικής επικοινωνίας. Κρατήστε οπτική επαφή. Η οπτική επαφή επικοινωνεί ενδιαφέρον και διατηρεί την ροή της συζήτησης. Δώστε σημασία στις εκφράσεις του προσώπου, τις κινήσεις των χεριών και τη στάση του σώματος του ομιλητή σας, την επαφή, τον τόνο της φωνής.

Τέταρτη δεξιότητα: Χρησιμοποιήστε το χιούμορ και το παιχνίδι για να αντιμετωπίσετε τις προκλήσεις.

Το χιούμορ, το γέλιο και το παιχνίδι αποτελούν φυσικά αντίδοτα, στις δυσκολίες της ζωής. Το αυθεντικό γέλιο μειώνει το stress, ανεβάζει τη διάθεση και το νευρικό σύστημα σε ισορροπία. Η επικοινωνία μέσα απ’ το παιχνίδι διευρύνει την ΕΙ και προάγει: Την αναπλαισίωση (refrmaming) των δύσκολων και απογοητευτικών καταστάσεων, επιτρέποντας τη θέαση καινούργιων οπτικών μέσω της νοητικής ευελιξίας (reflexibility).

Η αναπλαισίωση είναι μια απλή και εξαιρετικά δυνατή θεραπευτική τεχνική που ξεκίνησε από τη συστημική θεραπεία αλλά πλέον αποτελεί κοινό κτήμα της Ψυχολογικής επιστήμης. Κατά βάση στηρίζεται στη φαινομενολογική προσέγγιση η οποία πρεσβεύει πως δεν υπάρχει μια και μοναδική αντικειμενική πραγματικότητα, αλλά ότι υπάρχουν πολλές και διαφορετικές υποκειμενικές εμπειρίες οι οποίες αντιστοιχούν σε διαφορετικές θεάσεις του ίδιου πράγματος. Αυτό που έχει επομένως σημασία είναι η εμπειρία του ατόμου και η σημασία την οποία αποδίδει σε αυτήν. Διαφορετικές οπτικές παράγουν διαφορετικές σημασίες αλλά και διαφορετικά συναισθήματα που δίνουν νόημα στην εμπειρία. Η έννοια της ευελιξίας έρχεται σε συνέχεια της αναπλαισίωσης και αφορά τη δυνατότητα του ατόμου να είναι ανοιχτό στην εμπειρία και τη θέαση διαφορετικών οπτικών σε σχέση με τις εξωτερικές και εσωτερικές εμπειρίες του.

Ακόμη το χιούμορ και το παιχνίδι βοηθάει στην απάλυνση των διαφορών, την αποδραματοποίηση των καταστάσεων και την έκφραση, την ταχεία εναλλαγή φάσεων ενεργοποίησης – χαλάρωσης, τη συνεργασία, την αύξηση της δημιουργικότητας με την απελευθέρωση του ατόμου από τετριμμένα και ανελαστικά μοτίβα σκέψης. Πέμπτη δεξιότητα: Επιλύστε τις διαφορές με γόνιμο τρόπο.Οι διαφωνίες και οι συγκρούσεις είναι αναπόσπαστο κομμάτι των ανθρώπινων σχέσεων. Η διαρκής και πολλές φορές μάταια προσπάθεια αποφυγής των διαφωνιών, οδηγεί συχνά σε μεγαλύτερα προβλήματα γιατί συσσωρεύει θυμό που καθίσταται με την πάροδο του χρόνου δύσκολα διαχειρίσιμος. Η ορθή διαχείριση των συγκρούσεων περιλαμβάνει τις κάτωθι συμβουλές:

Μείνετε εστιασμένοι στο παρόν. Όταν δε είστε υπέρμετρα “κολλημένοι” με τις παλιές ιστορίες μπορεί να αντιληφθείτε την πραγματικότητα της παρούσας κατάστασης ως ευκαιρία να διαχειριστείτε τα αρνητικά σας συναισθήματα σε σχέση με την σύγκρουση. Επιλέξτε τις συγκρούσεις. Οι συγκρούσεις απαιτούν χρόνο και ενέργεια. Σκεφτείτε για ποια πράγματα αξίζει να συγκρουστείτε και για ποια όχι. Σταματήστε τη σύγκρουση που δεν επιλύεται. Χρειάζονται δυο για να διατηρηθεί μια σύγκρουση. Μπορείτε πάντα να επιλέξετε να σταματήσετε τη σύγκρουση αν κρίνετε ότι είναι πλέον άγονη ή χωρίς νόημα. Συγχωρέστε. Για να επιλυθούν κάποιες συγκρούσεις θα πρέπει να εγκαταλείψετε τα αισθήματα τιμωρίας και εκδίκησης (Segal and Smith, 2013).

Η συναισθηματική νοημοσύνη στον εργασιακό χώρο.

Σύμφωνα με το Consortium for Research on Emotional Intelligence in Organizations ( http://www.eiconsortium.org ) η κυρίαρχη έννοια στην μελέτη της συναισθηματικής νοημοσύνης στους χώρο της δουλειάς είναι η ικανότητα ή επάρκεια (competence) η οποία παρουσιάζεται ως μεταβλητή με πολλαπλές διαστάσεις τόσο ενδοατομικά όσο και κοινωνικά στο επίπεδο των σχέσεων του ατόμου αλλά και στους μηχανισμούς συγκρότησης ομάδων. Αναλυτικά η έννοια της ικανότητας ή επάρκειας σχηματοποιείται από τα παρακάτω.

1.Ατομική ικανότητα/επάρκεια Αυτοεπίγνωση (Self-Awarness)

Συναισθηματική επίγνωση ( Emotional awareness). Το να αναγνωρίζει κάποιος τα συναισθήματά του και τις επιπτώσεις αυτών.

Άτομα με αυτή την ικανότητα: • Γνωρίζουν ποια συναισθήματα αισθάνονται και γιατί. • Συνειδητοποιούν τις συνδέσεις μεταξύ των συναισθημάτων τους και του τι πιστεύουν, κάνουν, και λένε. • Αναγνωρίζουν τον τρόπο με τον οποίο τα συναισθήματα επηρεάζουν την απόδοσή τους. • Έχουν επίγνωση των αξιών και των στόχων τους.

Ακριβής αυτοαξιολόγηση: Το να γνωρίζει κανείς τα πλεονεκτήματα και τα όρια του.  Άτομα με αυτή την ικανότητα: 

Έχουν επίγνωση των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων τους • Είναι ευέλικτα, αντλώντας διδάγματα από την εμπειρία. • Είναι ανοικτά σε ειλικρινή ανατροφοδότηση (feedback), σε νέες προοπτικές, τη συνεχή μάθηση και αυτο-ανάπτυξη. • Έχουν αίσθηση του χιούμορ και της προοπτικής για τους εαυτούς τους

Αυτοπεποίθηση: Αποπνέουν σιγουριά για την αξία και τις δυνατότητες τους. Άτομα με αυτή την ικανότητα: • Παρουσιάζουν τον εαυτό τους με ασφάλεια, κάνουν αισθητή την παρουσία τους. • Μπορούν να διατυπώσουν τις απόψεις που δεν είναι δημοφιλείς και μπορούν να λάβουν ακραίες θέσεις υπερασπιζόμενοι το σωστό. • Είναι αποφασιστικοί και σε θέση να πάρουν ορθές αποφάσεις παρά τις αβεβαιότητες και τις πιέσεις.

Αυτορύθμιση (Self-Regulation) 

Αυτοέλεγχος: Το να μπορεί κάποιος να διαχειρίζεται διασπαστικά συναισθήματα και παρορμήσεις. Άτομα με αυτή την ικανότητα: • Διαχειρίζονται τις παρορμήσεις τους και τα οδυνηρά συναισθήματα τους. • Παραμένουν συγκροτημένοι, θετικοί, και ήρεμοι ακόμα και στις πιο κρίσιμες στιγμές. • Σκέφτονται καθαρά, παραμένουν εστιασμένοι (focused) υπό πίεση. Αξιοπιστία: Διατήρηση των πρότυπων της ειλικρίνειας και της ακεραιότητας. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Πράττουν σύμφωνα με τους κανόνες της ηθικής. • Οικοδομούν εμπιστοσύνη με την αξιοπιστία και την αυθεντικότητα τους • Αναγνωρίζουν τα λάθη τους και αντιμετωπίζουν ανήθικες ενέργειες εις βάρος άλλων. • Παίρνουν σκληρές,αλλά βασιζόμενες σε αρχές, αποφάσεις ακόμα και αν δεν είναι δημοφιλείς.

Ευσυνειδησία: Ανάληψη της ευθύνης για την προσωπική απόδοση. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: 

• Ανταποκρίνονται στις δεσμεύσεις και αναγνωρίζουν τις υποσχέσεις τους. • Καθιστούν τον εαυτό τους υπεύθυνο για την επίτευξη των στόχων τους • Είναι οργανωτικοί και προσεκτικοί στην εργασία τους

Προσαρμοστικότητα: Ευελιξία στο χειρισμό των αλλαγών. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Χειρίζονται ομαλά πολλαπλές απαιτήσεις, μετατοπίζουν τις προτεραιότητες απαντώντας στις ραγδαίες αλλαγές. • Προσαρμόζουν τις απαντήσεις και την τακτική τους σε συμφωνία με τις ρευστές περιστάσεις. • Είναι ευέλικτοι στον τρόπο που βλέπουν τα γεγονότα.

Καινοτομία: Το να αισθάνεσαι άνετα και να είσαι ανοικτός σε νέες ιδέες και νέες πληροφορίες. Οι άνθρωποι με αυτή την ικανότητα: • Αναζητούν φρέσκες ιδέες από μια ευρεία ποικιλία πηγών. • Εφαρμόζουν πρωτότυπες λύσεις σε προβλήματα. • Δημιουργούν νέες ιδέες. • Βλέπουν νέες προοπτικές και αναλαμβάνουν κινδύνους στον τρόπο της σκέψης τους.

Αυτοπαρακίνηση (Self-Motivation) Κινητοποίηση μέσα από τα επιτεύγματα: Προσπάθεια προσωπικής βελτίωσης σύμφωνη με τα πρότυπα της αριστείας. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Είναι προσανατολισμένα στα αποτελέσματα, με υψηλό κίνητρο για να επιτύχουν τους στόχους τους και τα πρότυπα τους. • Θέτουν υψηλούς στόχους υπολογίζοντας τους κίνδυνους. • Συλλέγουν πληροφορίες για να περιορίσουν την αβεβαιότητα και αναζητούν τρόπους να κάνουν τα πράγματα καλύτερα. • Μαθαίνουν πώς να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους.

Δέσμευση: Η ευθυγράμμιση με τους στόχους της ομάδας ή της οργάνωσης. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Είναι έτοιμα για προσωπικές ή ομαδικές θυσίες για να ανταποκριθούν σε μεγαλύτερο οργανωτικό στόχο • Βρίσκουν ένα σκοπό στη “ευρύτερη” αποστολή της ομάδας ή της οργάνωσης. • Χρησιμοποιούν τις βασικές αξίες της ομάδας σαν οδηγό στη λήψη αποφάσεων και τη διασαφήνιση των επιλογών. • Αναζητούν ευκαιρίες για να εκπληρώσουν την αποστολή της ομάδας.

Πρωτοβουλία: Η ετοιμότητα ενεργειών σε σχέση με τις ευκαιρίες. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Είναι έτοιμα να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες. • Συνεχίζουν την προσπάθεια επίτευξης των στόχων πέρα απ’ ότι απαιτείται ή αναμένεται από αυτούς. • Παρακάμπτουν τη γραφειοκρατία και επιβάλλονται στους κανόνες όταν είναι απαραίτητο για να γίνει η δουλειά. • Κινητοποιούν τους άλλους μέσα από μη συνηθισμένες επιχειρηματικές προσπάθειες.

Αισιοδοξία: Επιμονή στην επιδίωξη των στόχων, παρά τα εμπόδια και τα πισωγυρίσματα. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Επιμένουν στην αναζήτηση των στόχων, παρά τα εμπόδια και τα πισωγυρίσματα. • Λειτουργούν με την ελπίδα της επιτυχίας και όχι από το φόβο της αποτυχίας. • Βλέπουν τις αποτυχίες ως αποτέλεσμα διαχειρίσιμων περιστάσεων και όχι ως προσωπικά ελάττωμα.

2. Κοινωνική ικανότητα/επάρκεια Κοινωνική συνείδηση (Social-Awareness)

Ενσυναίσθηση: Η αντίληψη για τα συναισθήματα και την προοπτική των άλλων, και το ενεργό ενδιαφέρον για τιςανησυχίες τους. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Είναι προσεκτικοί στα συναισθήματα, ακούν με προσοχή τι λένε οι άλλοι. • Επιδεικνύουν ευαισθησία και κατανόηση στην “άλλη” οπτική. •Βοηθούν στηριζόμενοι στην κατανόηση των αναγκών και των συναισθημάτων των άλλων.

Προσανατολισμός στην εξυπηρέτηση: Πρόβλεψη, αναγνώριση και κάλυψη των αναγκών των πελατών. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Κατανοούν τις ανάγκες των πελατών και τις προσαρμόσουν στις υπηρεσίες ή τα προϊόντα. • Αναζητήσουν τρόπους για να αυξήσουν την ικανοποίηση και την αφοσίωση των πελατών. • Ευχαρίστως προσφέρουν την κατάλληλη βοήθεια. • Εφαρμόζουν πελατοκεντρική προσέγγιση.

Ανάπτυξη άλλων: Κατανόηση των προϋποθέσεων για την ανάπτυξη και την ενίσχυση των ικανότητες των άλλων. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Αναγνωρίζουν και επιβραβεύσει τις δυνάμεις,τα επιτεύγματα, και την ανάπτυξη των ανθρώπων. • Προσφέρουν χρήσιμη ανατροφοδότηση και να εντοπιστούν οι ανάγκες των ανθρώπων για ανάπτυξη. • Είναι μέντορες, δίνουν την έγκαιρη καθοδήγηση, και τις αναθέσεις που προσφέρουν πρόκληση και να αναπτυχθούν οι ατομικές δεξιότητες.

Αξιοποίηση της ποικιλομορφίας: Η καλλιέργεια των ευκαιριών μέσω διαφορετικών ανθρώπων. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Σέβονται και σχετίζονται καλά με ανθρώπους από ποικίλα υπόβαθρα. • Κατανοούν τις διαφορετικές κοσμοθεωρίες και είναι ευαίσθητοι στις διαφορές της ομάδας. • Βλέπουν τη διαφορετικότητα ως ευκαιρία, δημιουργώντας ένα περιβάλλον όπου διαφορετικοί άνθρωποι μπορούν να αναπτυχθούν. • Αντιμετωπίζουν την πρόκληση της προκατάληψης και της μισαλλοδοξίας

Πολιτική συνείδηση: Διαβάζουν το συναισθηματικό κλίμα της ομάδα και τις σχέσεις εξουσίας. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Διαβάζουν με ακρίβεια τις θεμελιώδεις σχέσεις εξουσίας. • Εντοπίζουν τα κρίσιμα κοινωνικά δίκτυα. • Κατανοούν τις δυνάμεις που διαμορφώνουν τις απόψεις, τις ενέργειεςκαι τις δράσεις των πελατών, των συνεργατών και των ανταγωνιστών. • Διαβάζουν με ακρίβεια τις οργανωτικές καταστάσεις και τις εξωτερικές πραγματικότητες

3. Κοινωνικές δεξιότητες

Επιρροή: Αποτελεσματικός χειρισμός των τακτικών για την πειθώ. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Είναι ειδικευμένα στην πειθώ. • Φτιάχνουν παρουσιάσεις που “μιλάνε” στον ακροατή. • Χρησιμοποιούν σύνθετες στρατηγικές όπως η έμμεση επιρροή για την επίτευξη συναίνεσης και υποστήριξης. • Ενορχηστρώνουν “δραματικά” γεγονότα για να καταστήσουν σαφές ένα συγκεκριμένο σημείο ενδιαφέροντος

Επικοινωνία: Αποστέλλουν σαφή και πειστικά μηνύματα. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Είναι αποτελεσματικά στο δούναι και λαβείν, προσδίδοντας συναισθηματική διάσταση στα μηνύματα που στέλνουν. • Αντιμετωπίζουν με ευθύτητα τα δύσκολα θέματα. • Ακούνε προσεχτικά, ζητούν την αμοιβαία κατανόηση, και χαιρετίζουν πλήρη ανταλλαγή πληροφοριών. • Ενισχύουν την ανοικτή επικοινωνία και παραμείνουν δεκτικοί σε κακές ειδήσεις με τον τρόπο που δέχονται τις καλές.

Ηγεσία: Έμπνευση και καθοδήγηση ομάδων και ανθρώπων. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Συντονίζουν και διεγείρουν τον ενθουσιασμό για ένα κοινό όραμα και μια αποστολή. • Προχωρούν προς τα εμπρός και καθοδηγούν ανάλογα με τις ανάγκες, και ανεξάρτητα από τη θέση. • Γίνονται οδηγός για την απόδοση των άλλων. • Διοικούν μέσα από το παράδειγμα.

Καταλύτες της αλλαγής: Ξεκινούν ή διαχειρίζονται την αλλαγή. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Αναγνωρίζουν την ανάγκη για αλλαγή και την άρση των εμποδίων. • Προκαλούν το status quo μέσα από την αναγνώριση της ανάγκης για αλλαγή. • Πρωταγωνιστούν στις αλλαγές και επιστρατεύουν τους άλλους σε αυτή την κατεύθυνση • Μοντελοποιούν το πλαίσιο της αναμενόμενης αλλαγής των άλλων.

Διαχείριση των συγκρούσεων: Διαπραγμάτευση και επίλυση διαφωνιών. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Χειρίζονται δύσκολους ανθρώπους και τεταμένες καταστάσεις με διπλωματία και διακριτικότητα • Φωτίζουν τα σημεία των συγκρούσεων, γεφυρώνουν τις διαφορές. • Ενθαρρύνουν τη συνεννόηση και την ανοιχτή συζήτηση. • Ενορχηστρώνουν win-win λύσεις.

Καλλιέργεια των δομικών σχέσεων. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Καλλιεργούν και διατηρούν τα άτυπα δίκτυα. • Αναζητούν σχέσεις που είναι αμοιβαία επωφελής. • Προάγουν σχέσεις αμοιβαιότητας (rapport) για να κρατήσουν τους άλλους δεσμευμένους • Κάνουν και διατηρούν προσωπικές φιλίες μεταξύ των συνεργατών.

Συνεργασία: Συνεργασία με άλλους προς κοινούς στόχους. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Εστιάζουν την προσοχή στο έργο (task) προσέχοντας παράλληλα τις σχέσεις μεταξύ των συνεργατών. • Δίνουν έμφαση στη συνεργασία, την ανταλλαγή σχεδίων, τις πληροφορίες, τους πόρους και προωθούν ένα φιλικό κλίμα συνεργασίας. • Αναδεικνύει και προωθεί τις ευκαιρίες για συνεργασία.

Δυνατότητες της ομάδας: Η δημιουργία της ομάδας συνεπάγεται την επιδίωξη συλλογικών στόχων. Τα άτομα με αυτή την ικανότητα: • Μοντελοποιούν τις ιδιότητες της ομάδας όπως τον σεβασμό, την εξυπηρετικότητα, και τη συνεργασία. • Σχεδιάζει με όλα τα μέλη με ενεργό και ενθουσιώδη συμμετοχή • Κατασκευάζει την ταυτότητα της ομάδας (esprit de corps), καθώς και τη δέσμευσή σε αυτή. • Προστατεύει την ομάδα και τη φήμη της, αποδίδει τα εύσημα στα μέλη.

Βιβλιογραφία για περαιτέρω μελέτη

Goleman, D., Boyatzis, R. E., & McKee, A. (2002). Primal leadership: Realizing the power of emotional intelligence. Harvard Business Press.

Salovey, P., & Mayer, J. D. (1990). Emotional intelligence. Imagination, cognition and personality, 9(3), 185-211.

Ciarrochi, J. V., Chan, A. Y., & Caputi, P. (2000). A critical evaluation of the emotional intelligence construct. Personality and Individual differences, 28(3), 539-561.