Konstantinos Bletsos

Βασικές αρχές συμβουλευτικής

by Konstantinos Bletsos

Όρια στην παιδική συμπεριφορά

by Konstantinos Bletsos

Τι μπορεί να προσφέρει η Ψυχολογία σε εμένα;

Πιστεύετε ότι η Ψυχολογία είναι μόνο για τους σπουδαστές, τους πανεπιστημιακούς, τους θεραπευτές και τους “ασθενείς”;
Ξανασκεφτείτε το! Η Ψυχολογία μπορεί να έχει σημαντικές εφαρμογές στην καθημερινή ζωή:
Η ψυχολογία μπορεί να μας βοηθήσει να βρούμε κίνητρα ή να παραμείνουμε κινητοποιημένοι σε σχέση με τους στόχους που έχουμε θέσει στην ζωή μας.
Η ψυχολογία μπορεί να μας βοηθήσει να βελτιώσουμε την ηγεσία μας μέσα από συμβουλές όπως οι ακόλουθες:

• Εφαρμόστε σαφή καθοδήγηση, αλλά επιτρέψτε στα μέλη της ομάδας να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους.
• Συζητήστε με τα μέλη της ομάδας τις ενδεχόμενες λύσεις ενός προβλήματος, χρησιμοποιήστε τον καταιγισμό ιδεών (brain storming) σε μια προσπάθεια να προστεθούν πληροφορίες γύρω από ένα πρόβλημα.
• Εστιάστε στις ενδεχόμενες λύσεις και μην λησμονείτε να επιβραβεύετε άμεσα την καινοτομία.

Η ψυχολογία μπορεί να μας βοηθήσει να επικοινωνούμε καλύτερα. Η σύγχρονη έρευνα έχει δείξει πως η επικοινωνία είναι πολύ περισσότερα από την ομιλία και την γραφή. Το μεγαλύτερο (και πιο ουσιαστικό) κομμάτι της ανθρώπινης επικοινωνίας είναι το μη λεκτικό:

• Χρησιμοποιήστε την βλεμματική επαφή στην επικοινωνία σας.
• Εστιάστε στη μη λεκτικό κομμάτι της επικοινωνίας του συνομιλητή σας (εκφράσεις προσώπου, στάση του σώματος κλπ).
• Χρησιμοποιήστε τον τόνο της φωνής σας για να ενισχύσετε το λεκτικό σας μήνυμα.

Η ψυχολογία μπορεί να μας βοηθήσει να καταλαβαίνουμε καλύτερα τα δικά μας συναισθήματα και τα συναισθήματα των άλλων. Η θεωρία της συναισθηματικής νοημοσύνης (Coleman, 1995), προσφέρει τους τρόπους που μπορούμε να επιτύχουμε κάτι τέτοιο:

• Aναγνωρίστε και καταγράψτε τα συναισθήματα που συνοδεύουν τις καταστάσεις στη ζωή σας.
• Ονοματίστε τα συναισθήματα και βαθμολογήστε τα σε μια κλίμακα (0-10).
• Προσπαθήστε να δείτε μια κατάσταση μέσα από τα μάτια του άλλου.
• Να θυμάστε πως τα συναισθήματα και οι σκέψεις είναι προσωπικές και φευγαλέες ανακατασκευές της εσωτερικής μας πραγματικότητας και δεν είναι η πραγματικότητα ή ίδια.

Tο άρθρο αποτελεί μια διασκευή του σχετικού άρθρου στο about.com psychology

by Konstantinos Bletsos

Προσωπικά όρια & πως να τα θέσουμε

Το να μάθουμε  να θέτουμε  υγιή προσωπικά όρια είναι απαραίτητα για να διατηρούμε τη θετική αυτο-αντίληψη και  αυτο-εικόνα μας. Είναι ο τρόπος μας για να επικοινωνήσουμε  στους άλλους ότι έχουμε αυτοσεβασμό, αυτοεκτίμηση, και ότι δεν επιτρέπουμε  σε άλλους να μας καθορίζουν.
Προσωπικά όρια είναι τα φυσικά, συναισθηματικά και ψυχικά  όρια που κατασκευάζουμε  για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από το να χειραγωγείται,  να χρησιμοποιείται  ή να παραβιάζεται από τους άλλους.
Τα προσωπικά  όρια θα μας επιτρέψουν να διαχωρίσουμε το ποιοι είμαστε, τι σκεφτόμαστε και τι αισθανόμαστε, από τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων. Η παρουσία τους μας βοηθά να εκφραστούμε ως μοναδικά άτομα, την ίδια στιγμή που αναγνωρίζουμε την μοναδικότητα των άλλων.
Δεν είναι δυνατόν να απολαύσουμε υγιείς σχέσεις χωρίς την ύπαρξη των προσωπικών ορίων, ή χωρίς τη βούλησή μας να  γνωστοποιήσουμε το όρια μας με αμεσότητα και ειλικρίνεια  στους άλλους.
Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ο καθένας μας είναι ένα μοναδικό άτομο με διακριτά συναισθήματα,  ανάγκες και προτιμήσεις. Το ίδιο ισχύει και για τους συζύγους, τα παιδιά και τους φίλους μας.

Το να θέσω τα προσωπικά μου όρια σημαίνει:

• Διατηρώ την ακεραιότητά μου.
• Αναλαμβάνω την ευθύνη για το ποιος είμαι.
• Αναλαμβάνω τον έλεγχο της ζωής μου.

Πώς μπορώ  να θέσω  υγιή προσωπικά όρια;

• Να ξέρετε ότι τα προσωπικά όρια είναι δικαίωμά σας .
• Δεν είναι μόνο δικαίωμα, αλλά και ευθύνη το να μην επιτρέπετε σε άλλους να τα παραβιάζουν.
• Τα όριά ενεργούν ως φίλτρα που καθορίζουν το τι είναι αποδεκτό στη ζωή σας και τι δεν είναι.
• Αν δεν έχετε όρια να προστατεύουν και  να καθορίζουν την αίσθηση του εαυτού, θα έχετε την τάση να αντλείται  την αίσθηση της αυταξίας σας, από τους άλλους.
• Για να αποφευχθεί αυτή η κατάσταση, θέστε  σαφή  και αποφασιστικά  όρια. Να είστε πρόθυμος να κάνετε  ό, τι χρειάζεται για να τα υπερασπιστείται.
• Είναι ενδιαφέρον, ότι όσοι έχουν αδύναμα όρια, έχουν την τάση να παραβιάζουν τα όρια των άλλων.
• Αναγνωρίστε ότι οι ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων δεν είναι πιο σημαντικά από τα δικά σας.
• Μάθετε να λέτε όχι.
• Πολλοί από εμάς είμαστε ”φτιαγμένοι” να ευχαριστούμε τους άλλους βάζοντας τον εαυτό μας σε μειονεκτική θέση.
• Δεν θέλουμε να είμαστε εγωιστές. Βάζουμε τις προσωπικές μας ανάγκες σε δεύτερη μοίρα και συμφωνούμε να κάνουμε πράγματα που δεν είναι επωφελή για την ευημερία μας.
• Προσδιορίστε τις ενέργειες και τις συμπεριφορές που θεωρείτε  απαράδεκτες
• Αφήστε τους άλλους να γνωρίζουν πότε έχουν διασχίσει τη γραμμή, έχουν ενεργήσει ανάρμοστα, ή υπήρξαν ασεβείς με οποιονδήποτε τρόπο.
• Μην φοβάστε να πείτε σε άλλους ότι χρειάζεστε συναισθηματικό ή σωματικό χώρο. Επιτρέψτε στον εαυτό σας να είναι αυτό που πραγματικά είναι,  χωρίς πίεση από τους άλλους να είναι οτιδήποτε άλλο.
• Επικοινωνήστε τις ενέργειες που μπορεί να χρειαστεί να κάνετε, εάν οι επιθυμίες σας δεν γίνουν σεβαστές.
• Εμπιστευτείτε και πιστέψτε  στον εαυτό σου.
• Εσείς ο ίδιος ξέρετε καλύτερα.
• Ξέρετε τι χρειάζεστε, θέλετε, και την αξία των σημαντικών πραγμάτων
• Μην αφήνετε κανέναν άλλο να λάβει τις αποφάσεις για εσάς.

Σημεία μη υγιών ορίων

• Το να πηγαίνετε ενάντια στις προσωπικές αξίες ή  τα δικαιώματα σας για να ευχαριστήσετε τους άλλους.
• Να αφήνετε  τους άλλους να σας προσδιορίζουν.
• Να περιμένετε ότι οι άλλοι θα καλύψουν τις ανάγκες σας αυτόματα.
• Να αισθάνεστε  άσχημα ή να έχετε  ενοχές όταν λέτε όχι.
• Να μην μιλάτε όταν σας αντιμετωπίζουν άσχημα.
• Να καταρρέετε έτσι ωστε  κάποιος να  μπορεί να σας  φροντίσει.

By Z. Hereford Healthy Personal Boundaries & How to Establish Them

by Konstantinos Bletsos

Τέχνη και Ψυχολογία

Για την συστημική οπτική, η  ψυχική ασθένεια δεν γίνεται αντιληπτή ως  κάτι που κατοικεί εντός των ανθρώπων,  αλλά περισσότερο  ως   μια σχεσιακή δυσλειτουργία που εκφράζεται στο μεταξύ των.  Οι τρελοί της κάθε εποχής δεν είναι επομένως, το αποτέλεσμα   μιας προκαθορισμένης βιολογικά ποιότητας, αλλά οι φορείς και οι εκφραστές της τρέλας  των ανθρωπίνων σχέσεων.

Αν λοιπών υιοθετήσουμε αυτή την σχεσιακή  οπτική,  οι παθολογίες των καιρών και των τόπων γίνονται αντιληπτές ως  συνθήκες που υπερβαίνουν ή είναι εν πάση περιπτώσει διαφορετικές,  απ' το σύνολο των παθολογιών των κοινωνικών δραστών μιας συγκεκριμένης  ιστορικής συγκυρίας.

Ας αναρωτηθούμε για  παράδειγμα,  “Τι  ανέλαβε να πει από τα ανείπωτα (unspoken)  της εποχής της η Guernica; Πόσο δυνατός υπήρξε ο “λόγος” της,  πόσο διαχρονικά ισχυρός   και πόσο ικανός να νοηματοδοτεί, ανεξαρτήτως χώρου,  χρόνου και συγκεκριμένων  ιστορικών συγκείμενων;”. Η Guernica στο ανίδεο μάτι  φαίνεται τουλάχιστον παράδοξη. Ανθρώπινα μέλη και  λάμπες φωτισμού, μοσχαροκεφαλές, λύκοι, άλογα  και λυχνίες,   όλα μαζί ατάκτως ειρημένα, δίχως ρεαλισμό και  συνοχή μοιάζουν  σίγουρα η γέννα ενός τρελού μυαλού. H μήπως η γέννα  μιας τρελής εποχής;

“….Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες
υψώνονται σαν δάχτυλα στα χάη
στην κορυφή τους το άπειρο αντηχάει
μα γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες.
Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες.
Είμαστε κάτι διάχυτες αισθήσεις
χωρίς ελπίδα να συγκεντρωθούμε
στα όνειρά μας μπερδεύεται όλη η φύσις
στο σώμα στην ενθύμηση, πονούμε
κι η ποίηση είναι το καταφύγιο που φθονούμε….”

Θύματα  του περιβάλλοντος και των εποχών, οι καλλιτέχνες είναι σύμφωνα με τον Καρυωτάκη, αντένες που αντηχούν τα χάη. Ευαίσθητοι δέκτες και πομποί συνάμα,  συμβολοποιητές [sic]  του  πνεύματος  των παρόντων και μελλούμενων  καιρών (zeitgeist), δομούν και αποδομούν ταυτόχρονα το είναι και το δέον,  μέσα από τον τόσο οικεία αλλότριο  κώδικα της τέχνης τους  σαν κεραίες τεντωμένες μεταβολίζουν  τα σήματα των μελλούμενων καιρών, σαν  αλεξικέραυνα  γειώνουν τα ρεύματα των εποχών.  Αλλά φευ, γρήγορα θα σπάσουν απ τους ανέμους και τις θύελλες  ή ακόμη χειρότερα θα χαθούν μέσα στην βουή και την σύγχυση, θα βυθιστούν στον πόνο των πραγμάτων και τον πόνο τ’ ανθρώπου και θα σιγήσουν οριστικά

Άλλα έτσι είναι οι καλλιτέχνες. Πρωτοπόροι, αλαφροΐσκιωτοι και αποδιοπομπαίοι,  αναλαμβάνουν τον ρόλο που οι συμβατικότητες τους έχουν αναθέσει. Εφελκύουν   την αλλαγή, αντιστεκόμενοι  με σθένος στις ομοιοστατικές κοινωνικές δυναμικές   και ανοίγουν δρόμους  μέσα από το χάος των εποχών προς τις νέες κανονικότητες (mainstream art) και τα καινοφανή  ήθη. Και αυτή η δουλειά έχει κόστος, μεγάλο συναισθηματικό κόστος και πολύ μοναξιά.

Με τον τρόπο αυτό  οι τρελοί καλλιτέχνες επιτρέπουν σε εμάς (τους κατά σύμβαση λογικούς)  να απολαμβάνουμε την αυτάρεσκη κανονικοτητά, καθόσον  εκείνοι παραμένουν  τόσο τρελοί όσο να μοιάζουμε εμείς  λογικοί και τούμπαλιν, σε μια κυκλική διάταξη όπου η τρέλα και η λογική δεν είναι πράγματα αλλά σχέσεις και πράξεις νοήματος (Bruner, 2011).

Η τέχνη έχει την δύναμή της αφήγησης  (narrate)  χωρίς απαραίτητα να χρησιμοποιεί τον λόγο (discourse), συμπυκνώνει την μνήμη σε ένα στίχο, δυο φιγούρες , τρεις  πινελιές. Κινείται αναστοχαστικά στο χωροχρονικό συνεχές, χωρίς να υπόκεινται στον έλεγχο των   φορμαλισμών. Αλλάζει τόπους και συναισθήματα, βγάζει αυτάρεσκα τη γλώσσα σε κάθε συμβατικότητα, δεν είναι υπόχρεη  αναφοράς  στην (όποια) πραγματικότητα.

Πόσο κοντινό είναι τούτο σε αυτό που οι άνθρωποι ονομάζουμε  τρέλα; Ο καλλιτέχνης γίνεται Θεός καθώς ποιεί, καθώς δημιουργεί εκ του μη όντος την δική του αλήθεια στην οποία μας καλεί να γίνουμε κοινωνοί. Και αυτό είναι σίγουρα μια  μεγάλη ευθύνη.

Από την άλλη βέβαια είναι ο πόνος (των πραγμάτων και τ’ ανθρώπου που λέει ο αγαπημένος Καρυωτάκης),  που μας ξυπνάει από την μακάρια γαλήνη μιας ρομαντικής μυθοποίησης.

Αυτή η σκέψη με οδηγεί σε ορισμένες – νομίζω- ενδιαφέρουσες ερωτήσεις:

Είναι άραγε η ενδοσκόπηση κίνητρο για την τέχνη ή μήπως αντίθετα είναι αποφυγή;
Ο πόνος  κρατάει  άραγε  το πινέλο ή αντίθετα το πινέλο είναι ο μετουσιωμένος (κατά Freud) τρόπος που ο καλλιτέχνης επιλέγει για να βγει απ το συναισθηματικό του αδιέξοδο;
Είναι ή τέχνη το δηλητήριο ή μήπως είναι η γιατρειά για τις βασανισμένες ψυχές;
Εν τέλει ο καλλιτέχνης  ψάχνει (ή ενδεχομένως) προκαλεί τον πόνο του ή μήπως αντίθετα ψάχνει τρόπους να απαλλαγεί από αυτόν;

Δεν ξέρω καν αν έχουν πρακτική αξία  τούτες οι ερωτήσεις. Ο Bakhtin θα λεγε πως όλες αυτές οι ερωτήσεις δεν είναι πάρα οι πολλαπλές εσωτερικές  φωνές που πραγματεύονται την πολυφωνία, τη μορφή, την απαρτίωση και εν τέλη το νόημα.
Το νόημα όμως δεν υπάρχει έξω από την ανθρώπινη εμπειρία.  

Αποτελεί προσωπική ευθύνη του καθενός η απόδοση του νοήματος στη ζωή, μας διδάξαν οι Υπαρξιστές Φιλόσοφοι όπως ο Kierkegaard.  Και είναι συχνά ο λόγος που δίνει νόημα στα πράγματα. Οι αφηγήσεις που καθείς πλάθει, όχι μόνο για να εξηγήσει αλλά και να βιώσει αυτό που είναι (dasein), την ύπαρξή του.

Ο Νίτσε για παράδειγμα  ακούγεται σαν μια απελπισμένη κραυγή απέναντι σε μια επερχόμενη νεωτερικότητα. Και ο Νίτσε τράβηξε αυτή την κραυγή μέχρι το απώτατο σημείο, που ήταν η πνευματική του κατάρρευση. Η τρέλα του Νίτσε έχει την ίδια σημασία με την απονενοημένη φυγή του Ρεμπώ, ή την αυτοκτονία του Καρυωτάκη. Είναι η “η μεγάλη άρνηση” η οποία τρέφει ακόμη όλη τη δυτική σκέψη του 20ου αιώνα, και όλες τις κριτικές μας αντιστάσεις απέναντι σε μια πραγματικότητα που έχει όλο και περισσότερο τη φύση της πέτρας Προγούλης, 2015

Oι καλλιτέχνες έχουν στη διάθεση τους  πλήθος συμβόλων και υλικών για να μιλήσουν. Μάρμαρο, γύψο,  ξύλο, χαρτί, πινέλα, χρώματα, ακουαρέλες, κινήσεις, εκφράσεις, μονολόγους , σιωπές. Και το κάνουν συχνά αδιαφορώντας αν μοιράζονται με το κοινό,  τους αυτούς κώδικες επικοινωνίας. Είπαμε, το νόημα είναι προσωπική υπόθεση του καθενός. Όπως και προσωπική ευθύνη.
Άλλα σε κάποιο βαθμό τουλάχιστο, όλοι είμαστε (και) καλλιτέχνες όπως όλοι είμαστε (και) τρελοί. Είμαστε καθημερινοί άνθρωποι που  λειτουργούν  πάντοτε εντός συγκεκριμένων πλαισίων που καθορίζουν τα (συχνά δυσδιάκριτα)  όρια μεταξύ της λογικής και του παραλόγου.

Vincent van Gogh – Wheat Field with Crows

«Αν ακούσεις μέσα σου μια φωνή να λέει δεν μπορείς να ζωγραφίσεις  τότε χωρίς δισταγμό ζωγράφισε, κι η φωνή αυτή θα σιωπήσει». Vincent Van Gogh.

Στη εξελικτική μας πορεία πρώτα ζωγραφίσαμε σύμβολα σε σπηλιές και έπειτα (πολύ αργότερα) ανακαλύψαμε την δυνατότητα να εκφραζόμαστε μέσα από τον γραπτό λόγο. Επομένως είμαστε παλαιότεροι  ζωγράφοι από ότι  ποιητές, παλαιότεροι  γλύπτες από ότι συγγραφείς, παλαιότεροι χτίστες από ότι ηθοποιοί.

Ο λόγος και ή λογική εδράζονται στο ομιλών αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο, ή φαντασία και το όνειρο στο βωβο δεξιό. Τα συναισθήματα φωλιάζουν στις υποφλοιικες περιοχές του ιππόκαμπου και της αμυγδαλής. Η  ικανότητά έκφρασης του ανθρώπου εμπλουτίζεται και γίνεται πιο εκλεκτική (elegant) παράλληλα με την βιολογική εξέλιξή των ανωτέρων συνειρμικών κέντρων του εγκεφαλικού φλοιού.

Όπως αναφέρεται στο lifeslittlemysteries.com έρευνα επιστημόνων της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, οι οποίοι μελέτησαν τη συμπεριφορά 700.000 δεκαεξάχρονων Σουηδών, αποκαλύπτει ότι εκείνοι που είχαν άριστες σχολικές επιδόσεις διέθεταν επίσης τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν διπολική διαταραχή, δηλαδή μανιοκατάθλιψη, σε σχέση με τους μέτριους μαθητές.

Η διπολική διαταραχή συνεπάγεται δραματική εναλλαγή της διάθεσης ανάμεσα στην  υπερβολική ευτυχία (γνωστή ως «μανία») και την κατάθλιψη. Πώς μπορεί αυτός o βίαιος κύκλος να προκαλεί δημιουργικότητα; Έρευνα από ένα μέλος της ειδικής ομάδας, James Fallon, νευρολόγο του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Irvine, προτείνει μια απάντηση.

«Οι άνθρωποι με διπολική διαταραχή τείνουν να είναι δημιουργικοί όταν βγαίνουν από βαθιά κατάθλιψη» δήλωσε ο Fallon. Όταν η διάθεση του ασθενούς βελτιώνεται μετατοπίζεται αντίστοιχα και η εγκεφαλική του δραστηριότητα: η εγκεφαλική δραστηριότητα «κοπαζει» στο κάτω μέρος μιας περιοχής του εγκεφάλου που ονομάζεται μετωπιαίος λοβός, και εξάπτεται στο υψηλότερο τμήμα αυτού του λοβού. Περιέργως, η ίδια μετατόπιση συμβαίνει όταν οι άνθρωποι βιώνουν εξάρσεις δημιουργικότητας. «Εκεί εντοπίζεται αυτή η σχέση μεταξύ αυτών των κυκλωμάτων που έχουν να κάνουν με τη διπολική διαταραχή  και τη δημιουργικότητα», είπε ο Fallon.

Όσο για το πώς τα πρότυπα του εγκεφάλου μεταφράζονται σε συνειδητή σκέψη, o Elyn Saks, καθηγητής Νομικής ψυχικής υγείας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, εξήγησε ότι οι άνθρωποι με ψύχωση δε φιλτράρουν τα ερεθίσματα, όπως οι άλλοι άνθρωποι. Αντ ‘αυτού, είναι σε θέση να φιλοξενούν ταυτόχρονα αντιφατικές ιδέες και να συνειδητοποιούν χαλαρές λεκτικές ενώσεις τις οποίες το ασυνείδητο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων δεν θα θεωρούσε αντάξιες της αποστολής τους στην επιφάνεια της συνείδησής. Τη στιγμή που η εισβολή ανοησιών στη συνειδητή σκέψη μπορεί να είναι συντριπτική και να προκαλεί αναστάτωση παράλληλα , «μπορεί να είναι πάρα πολύ δημιουργική», δήλωσε ο Saks, ο οποίος ανέπτυξε σχιζοφρένεια ως νεαρός ενήλικας.

Για παράδειγμα, μελέτες σε λεκτικές ενώσεις, που ζητούν από τους συμμετέχοντες να απαριθμήσουν όλες τις λέξεις που τους έρχονται στο μυαλό σε σχέση με μια λέξη ως ερέθισμα (όπως «τουλίπα»), αποδεικνύουν ότι οι διπολικοί ασθενείς που υφίστανται ήπια μορφή μανίας μπορούν να δημιουργήσουν τρεις φορές περισσότερες ενώσεις στη λέξη που τους έχει δοθεί σε δεδομένη χρονική περίοδο από το γενικό πληθυσμό.

Φυσικά, κανείς δε χαρακτηρίζεται από άπλετη δημιουργική ενέργεια κατά τη διάρκεια μιας περιόδου σοβαρής κατάθλιψης ή σχιζοφρένειας. Πάνω απ ‘όλα, οι προϋποθέσεις αυτές είναι εξουθενωτικές, ακόμα και απειλητικές για τη ζωή, λένε οι επιστήμονες. Παρόλο που η κοινωνία ωφελείται από την παραγωγικότητα των ιδιοφυιών της , τα  πάσχοντα άτομα δεν θεωρούν πάντα ότι οι στιγμές της λαμπρότητας τους αξίζει αυτή την εκτεταμένη δυστυχία.

Μπλέτσος Κωνσταντίνος
Ψυχολόγος

by Konstantinos Bletsos

Τι είναι το συναίσθημα;

Το συναίσθημα είναι ένας όρος γύρω απ' τον οποίο ψυχολόγοι, φιλόσοφοι και κοινωνικοί επιστήμονες έχουν αναπτύξει έντονη πολεμική εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Κατά βάση, το συναίσθημα αναφέρεται σε ένα αίσθημα και τις σκέψεις που προκαλεί, στις ψυχολογικές και βιολογικές καταστάσεις που το συνοδεύουν και στις τάσεις μας για δράση. Όλα τα συναισθήματα είναι προτροπές για δράση,ακαριαία και επαναλαμβανόμενα σχέδια για την διαχείριση της καθημερινότητας, απότοκα της ανθρώπινης εξελικτικής διαδικασίας αιώνων (Goleman, 1992).

Το συναίσθημα είναι ο γενικός όρος για την υποκειμενική, συνειδητή εμπειρία που χαρακτηρίζεται κυρίως από ψυχοφυσιολογικές εκφράσεις, βιολογικές αντιδράσεις, νοητικές καταστάσεις και συγκίνηση. Το συναίσθημα συνδέεται συχνά με τη διάθεση, την ιδιοσυγκρασία, την προσωπικότητα, και το κίνητρο, καθώς επηρεάζεται από ορμόνες και νευροδιαβιβαστές όπως η ντοπαμίνη, η νοραδρεναλίνη, η σεροτονίνη, η ωκυτοκίνη και η κορτιζόλη.

Το συναίσθημα είναι συχνά η κινητήρια δύναμη πίσω από τα κίνητρα.

Οι κοινωνιοβιολόγοι υπογραμμίζουν την αξία των συναισθημάτων εξηγώντας ότι τα συναισθήματα μας οδηγούν να αντιμετωπίζουμε δύσκολες καταστάσεις και υποχρεώσεις που είναι πολύ σημαντικές για να τις αφήσουμε μόνο στη λογική. Όταν πρόκειται να δώσουμε στις αποφάσεις και στις πράξεις μας την οριστική τους μορφή, το τι νιώθουμε μετράει ακριβώς το ίδιο και συχνά περισσότερο από το τι σκεφτόμαστε.

Επομένως, τα συναισθήματά μας σχετίζονται με την ευφυή προσαρμογή μας στις εκάστοτε συνθήκες στη ζωή και την εργασία και επηρεάζουν, σε συνδυασμό και με τη δράση της λογικής μας, την επιτυχημένη πορεία μας σε πολλά επίπεδα.

Κατά τα τελευταία 20 χρόνια η θεωρία της προσκόλλησης (Bowlby, 1969) έχει γίνει ένα από τα πιο σημαντικά εννοιολογικά πλαίσια για την κατανόηση των μηχανισμών της ρύθμισης των συναισθημάτων. Η θεωρία της προσκόλλησης του Bowlby τονίζει την αξία που έχει για την επιβίωση των βρεφών η εγγύτητα αλλά και η διαθεσιμότητα των φροντιστών. Όταν η εγγύτητα μεταξύ του βρέφους και του φροντιστή είναι ανεπαρκής (δηλ., όταν αποχωρίζονται), μια έντονη συγκινησιακή απόκριση παράγεται (αγωνία ή άγχος αποχωρισμού).

Ο Bowlby υποστήριξε ότι οι άνθρωποι γεννιούνται με ένα έμφυτο ψυχο-βιολογικό σύστημα που τους κινητοποιεί τους για να αναζητήσουν εγγύτητα με σημαντικούς άλλους. Το σύστημα επιτυγχάνει βασικές ρυθμιστικές λειτουργίες (προστασία από απειλές και ανακούφιση της δυσφορίας), οι οποίες αν και είναι σημαντικές σε κάθε ηλικία, είναι πιο άμεσα αντιληπτές κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας.

Οι πρώτες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις του παιδιού συμβαίνουν με τους πρωτογενής φροντιστές του. Η πρωταρχική αυτή σχέση γονέα- παιδιού αποτέλεσε το επίκεντρο τόσο θεωρητικής όσο και εμπειρικής έρευνας .

Οι Ainsworth et.al (1978), όπως αναφέρεται από τους (Morris & March, 2004), προσδιόρισαν τρία συγκεκριμένα πρότυπα της σχέσης βρέφους- φροντιστή με βάση τις απαντήσεις στο κλασικό πείραμα της “παράξενης κατάστασης”.

• Ασφαλής σύνδεση
• Ανασφαλής- αμφίθυμη,
• Ανασφαλής- αποφευκτική

Η “παράξενη κατάσταση” συνεπάγεται την παρατήρηση της συμπεριφοράς του βρέφους ή του μικρού παιδιού, κατά τη διάρκεια μιας σειράς διαχωρισμών και επανασυνδέσεων με τον φροντιστή, καθώς και τις αλληλεπιδράσεις με έναν ξένο τόσο με την παρουσία όσο και με την απουσία του φροντιστή. Ένα σημαντικό σώμα της έρευνας έχει αποδείξει τη συσχέτιση μεταξύ της ανασφαλούς σύνδεσης (attachment) και της μετέπειτα ανάπτυξης ψυχιατρικών διαταραχών (Morris & March, 2004).

Η φυσιολογία του συναισθήματος συνδέεται στενά με την διέγερση του νευρικού συστήματος σε διάφορες καταστάσεις και τις δυνάμεις της διέγερσης που κινητοποιούν συγκεκριμένα συναισθήματα. Παρά το γεγονός ότι όταν ενεργούμε σε καθεστώς συναισθηματικής φόρτισης μοιάζουμε σαν να μη σκεφτόμαστε, η νόηση μας είναι πάντοτε μια σημαντική πτυχή της συγκίνησης, ιδιαίτερα στη ερμηνεία των γεγονότων. Για παράδειγμα, η εμπειρία του φόβου εμφανίζεται συνήθως ως απάντηση σε μια απειλή. Η γνωστική λειτουργία του κινδύνου και η επακόλουθη διέγερση του νευρικού συστήματος (πχ ταχυκαρδία, ταχύπνοια, εφίδρωση, μυϊκή ένταση) είναι ένα αναπόσπαστο συστατικό για την επόμενη ερμηνεία και την επισήμανση της διέγερσης ως μια συναισθηματική κατάσταση.

Ετυμολογία, ορισμός και διαφοροποίηση

Τα συναισθήματα έχουν περιγραφεί ως διακριτές και συνεπείς απαντήσεις στα εσωτερικά ή εξωτερικά γεγονότα τα οποία έχουν ιδιαίτερη σημασία για τον οργανισμό. Τα συναισθήματα είναι σύντομα σε διάρκεια και αποτελούνται από ένα συντονισμένο σύνολο απαντήσεων, το οποίο συμπεριλαμβάνει τη λεκτική, φυσιολογική και συμπεριφορική διάσταση, αλλά και τους υποκείμενους νευρωσικούς μηχανισμούς.

Αποτελούν δε βιολογικά αποτέλεσμα της εξέλιξης, επειδή από αυτά προβλέπονται “καλές λύσεις” για αρχαία και επαναλαμβανόμενα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι μακρινοί πρόγονοί μας.

Ένας όλο και αυξανόμενος όγκος βιβλιογραφίας δείχνει ότι οι διαθέσεις (moods) και τα συναισθήματα (emotions) παίζουν έναν κεντρικό ρόλο στις γνωστικές διαδικασίες και τη συμπεριφορά. Αυτό που διακρίνει τις διαθέσεις από τα συναισθήματα είναι έντασή τους. Οι διαθέσεις είναι διάχυτα και γενικευμένα αισθήματα (feelings) που δεν συνδέονται με γεγονότα ή τις αρχικές συνθήκες που μπορεί να τα έχουν προκαλέσει (Morris, 1989), όπως αναφέρει η (George, 2000).

Οι διαθέσεις είναι σχετικά χαμηλή έντασης αισθήματα, τα οποία δεν διακόπτουν τις συνεχιζόμενες δραστηριότητες (Forgas, 1992a). Αντιθέτως τα συναισθήματα είναι υψηλής έντασης αισθήματα που προκαλούνται από συγκεκριμένα ερεθίσματα (εντός ή εκτός του ατόμου),απαιτούν την προσοχή και μπορούν να διαταράξουν τις γνωστικές διαδικασίες και συμπεριφορές (Forgas, 1992a), όπως αναφέρει η (George, 2000).

Τα συναισθήματα τείνουν να είναι πιο φευγαλέα από τις διαθέσεις, λόγω της έντασης τους. Τα συναισθήματα συχνά τροφοδοτούν τις διαθέσεις, έτσι ώστε, όταν η ένταση του συναισθήματος υποχωρεί γιατί το άτομο έχει γνωστικά ή συμπεριφορικά αντιμετωπίσει την κατάσταση, να μην βελτιώνεται ταχύτατα και η διάθεση για τον λόγο ότι η συγκίνηση “μεταμορφώθηκε” σε ένα λιγότερο έντονο συναίσθημα ή διάθεση (ο.π σ,1030).

Κλασσικό παράδειγμα οι “αψιμαχίες” των οδηγών στους δρόμους της πόλης που παρότι αντιμετωπίζονται σχετικά εύκολα και χωρίς σοβαρές συνέπειες, είναι ικανές να μας χαλάσουν τη διάθεση για ολόκληρη την μέρα.

Τα συναισθήματα έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζουν τις αποφάσεις που λαμβάνουν οι άνθρωποι, το υλικό που ανακαλούν από τη μνήμη τους, τις αποδόσεις για την επιτυχία και την αποτυχία, τη δημιουργικότητα, την επαγωγική και παραγωγική σκέψη.

Παρότι το στερεότυπο της «ορθολογικής» σκέψης θέλει το άτομο να είναι ικανό να παραμερίσει τα προσωπικά του συναισθήματα και να υπολογίσει με ψυχραιμία την βέλτιστη πορεία δράσης για να επιλύσει ένα πρόβλημα, τα σύγχρονα νευρολογικά ευρήματα υποδεικνύουν ότι τα συναισθήματα είναι αναγκαία για να ληφθούν σωστές αποφάσεις (Damasio, 1999).

Νευρολογικές έρευνες σε ασθενείς με αφαιρεθέντες όγκους του εγκεφάλου έδειξαν ότι εκτεταμένες βλάβες σε συγκεκριμένες δομές τους εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τις διαθέσεις και τα συναισθήματα, προκαλούν ένα περίπλοκο σύνολο συμπτωμάτων. Μερικοί από αυτούς τους ασθενείς δεν εμφανίζουν ελλείμματα στη μνήμη, τη νοημοσύνη, τη λεκτική η την αριθμητική τους ικανότητα. Δεδομένης της φύση των τραυμάτων τους όμως, τείνουν να είναι συναισθηματικά επίπεδοι και να δυσκολεύονται να λάβουν αποφάσεις, παρότι διατηρούν ακέραια την γνωστική ικανότητα της λογικής ανάλυσης των θετικών και αρνητικών μιας δεδομένης κατάστασης.

Τα συναισθήματα μας βοηθούν να κάνουμε επιλογές και να αποφασίσουμε μεταξύ των εναλλακτικών λύσεων.

Όταν για κάποιους λόγους στερηθούμε τα συναισθήματα μας, μπορούμε «ορθολογικά» να αξιολογήσουμε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των επιλογών μας, αλλά δύσκολα θα είμαστε σε θέση να προβούμε σε μια σοφή επιλογή από τις εναλλακτικές λύσεις που μας παρέχονται (Damasio,1994).

Αν και πολύ έντονα συναισθήματα μπορεί σίγουρα να παρεμβαίνουν στην αποτελεσματική λήψη αποφάσεων, όπως o Damasio (1994: 53) δείχνει, «το μειωμένο συναίσθημα μπορεί να αποτελεί μια εξίσου σημαντική πηγή παράλογης συμπεριφοράς» (George, 2000).

by Konstantinos Bletsos

Κατάθλιψη

Οι λαθεμένες συσχετίσεις εξωτερικών συνθηκών και νοερών εικόνων που κατασκευάζουμε για να αναπαραστήσουμε την πραγματικότητα

Η Κατάθλιψη είναι μια από τις πιο συνηθισμένες ψυχικές ασθένειες της εποχής μας και σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπων στον κόσμο.

Η Κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα δυσλειτουργικών αυτόματων σκέψεων τα οποία προκαλούν την σωστή απάντηση στο λάθος σήμα. Για παράδειγμα κάποιος που  βρέθηκε κάτω από συγκεκριμένες στρέσσογόνες συνθήκες έχει την τάση να αποφεύγει περιστάσεις που του θυμίζουν αυτές τις συνθήκες, αλλά και άλλες συνθήκες που αμυδρά μόνο μοιάζουν με τις αρχικές.

Αυτή λοιπών η  μαθημένη αποφευκτική στάση επεκτείνεται  και γενικεύεται σε βαθμό που μπορεί να φτάσει σε ακραία φαινόμενα κοινωνικής απομόνωσης.

Αποτελεί πλέον κοινή πεποίθηση μεταξύ των ψυχολόγων ότι δεν υπάρχει μια αντικειμενική πραγματικότητα στην οποία τα αισθητήρια όργανα μας έχουν απευθείας πρόσβαση (εμπειρισμός), αλλά ότι αντιθέτως αντιλαμβανόμαστε το κόσμο γύρω μας μέσα από τις γνωστικές αναπαραστάσεις που κατασκευάζουμε στον εγκέφαλο μας (φαινομενολογία).

Μια από τις συχνές εκδηλώσεις του καταθλιπτικού άγχους είναι για παράδειγμα η δυσκολία στην αναπνοή. Ένα σύμπτωμα βασανιστικό και αγωνιώδες το οποίο επιτείνει την ήδη επιβαρυμένη κατάσταση.

Ας παρακολουθήσουμε ένα φανταστικό  διάλογο ασθενούς και ειδικού.

-Βοηθήστε με σας παρακαλώ δεν μπορώ να πάρω ανάσα, πεθαίνω...
- Ηρέμησε νεαρέ μου είσαι σε απόλυτα ασφαλές περιβάλλον. Αντιλαμβάνομαι την αγωνία σου αλλά πολύ σύντομα θα αισθανθείς καλύτερα.

Οι άνθρωποι που πάσχουν από κατάθλιψη και άγχος δεν είναι κατά φαντασίαν ασθενείς.

Τα συμπτώματα που περιγράφουν είναι αληθινά και ως τέτοια βιώνονται. Η κρίση άγχους και η κρίση πανικού ως κλινικές οντότητες διαφορο-διαγνώσκονται από καταστάσεις πραγματικά επικίνδυνες για την ζωή (πχ το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου ή το πνευμονικό οίδημα), αλλά αυτές καθ αυτές δεν είναι απειλητικές.

Σε κατάσταση πανικού οι μεσοπλεύριοι μύες (οι βασικού μύες της αναπνοής) βρίσκονται υπό τάση και δυσκολεύονται να εντείνουν σωστά τον θώρακα, το διάφραγμα υποφέρει με την σειρά του από την πίεση που ασκούν οι κοιλιακοί μύες (οι μύες με τους οποίους αναπνέουν οι άνθρωποι σε καθεστώς πανικού). Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε και τις επιδράσεις που ασκεί η πτώση του  διοξειδίου του άνθρακα στο ΚΝΣ (ζάλη, τάση για έμμεσο κλπ) κατανοούμε το μέγεθος της δυσφορίας που βιώνει κάποιος σε τέτοια συνθήκη.

Οι περισσότεροι άνθρωποι  θα ανακουφιστούν σύντομα με απλές τεχνικές (μάσκα μη επανεισπνοής- φαρμακευτική αγωγή - καθησύχαση) ή απλώς με την αίσθηση ότι ο κίνδυνος έχει παρέλθει.

-Δεν ξέρω τι λέτε, αυτό που ξέρω είναι πως δεν είναι αρκετός ο αέρας εδώ μέσα..
-Αν δεν είναι αρκετός ο αέρας τότε οι άλλοι πώς αναπνέουν;

Πραγματικά αν δοκίμαζε κάποιος να κρατήσει την αναπνοή του για ορισμένα δευτερόλεπτα ή αν ξάπλωνε τοποθετώντας ένα τσουβάλι τσιμέντο πάνω στο στήθος του  θα μπορούσε να αντιληφθεί  πως αισθάνεται ένας άνθρωπος που βρίσκεται υπό το κράτος πανικού.

Αίσθημα επικείμενου θανάτου, έτσι περιγράφεται στα βιβλία της κλινικής ψυχολογίας το συγκεκριμένο αίσθημα.

-Γιατί κάνω έτσι,  μήπως τρελάθηκα κι έχασα την επαφή με την πραγματικότητα;
-Μπα το αντίθετο, νομίζω πως το γνωστικό σας σύστημα λειτουργεί θαυμάσια (ίσως υπερβολικά καλά...)

Ο εγκεφαλός   αντιλαμβάνεται ως απειλητικά (μη ή ελάχιστα απειλητικά) σήματα του περιβάλλοντος και ετοιμάζεται να αμυνθεί. Το αυτόνομο (ανεξάρτητο  από τη βούλησή μας) νευρικό σύστημα, βρίσκεται σε υπερδιέγερση στην προσπάθειά του να διατηρήσει τον οργανισμό σε κατάσταση ετοιμότητας για δράση (fight or flight) έναντι σε μια κατάσταση που έχει γίνει αντιληπτή ως κατάσταση κινδύνου.

- Και μετά τι γίνεται;

Αν η δράση για την οποία ο οργανισμός μας έχει ετοιμαστεί, δεν λάβει τελικά χώρα (αν δηλαδή δεν υπάρχει πραγματική απειλή) ή αν η διαφυγή είναι δύσκολη ή αδύνατη  τότε η πλεονάζουσα ενέργεια σωματοποιείται ως εφίδρωση, ταχυκαρδία, ταχύπνοια, αίσθημα πνιγμονής κλπ

-Δηλαδή όλο αυτό γίνεται για το καλό μου;

Θα μπορούσατε να το δείτε κι έτσι. Ο οργανισμός μας έχει αυτοματοποιημένους μηχανισμούς δράσης  κι αυτό για ένα πολύ απλό λόγο. Την ταχύτητα της αντίδρασης. Φανταστείτε ότι περνάτε πεζή σε μια διασταύρωση και βλέπετε ένα αυτοκίνητο να ρχεται καταπάνω σας. Πόσο γρήγορα πρέπει να αντιδράσετε; Θα είχατε χρόνο, συνειδητά να σκεφτείτε την αντίδρασή σας;

Επομένως το σύστημα προφύλαξης του οργανισμού οφείλει να λειτουργεί ακαριαία. Απλά αυτό που πρέπει να εξασφαλίσουμε είναι η μη ενεργοποίηση σε λάθος στιγμές.

Κάποιος που πάσχει από κατάθλιψη ενεργοποιεί  τη  σωτήρια αντίδραση που χρησιμοποίησε κάποτε σε μια πραγματικά απειλητική κατάσταση  σε κάθε κατάσταση που γίνεται αντιληπτή  ως απειλητική με αποτέλεσμα να παγιδεύεται ασυνείδητα σε ένα  συνεχώς ανατροφοδοτούμενο κύκλο  αρνητικών σκέψεων και αρνητικών συναισθημάτων.

Οι λαθεμένες συνδέσεις μεταξύ γεγονότων της εμπειρίας και νοητικών αναπαραστάσεων βρίσκονται στις πηγές της συγκεκριμένης νοσολογίας.

-Άρα το πρόβλημα είναι μέσα στο  μυαλό μου!

Ο άνθρωπος ως κοινωνική ύπαρξη δεν μπορεί να μελετηθεί ξέχωρα απ το πολυδιάστατο πλέγμα των σχέσεων εντός των οποίων ζει και αναπτύσσεται Υπάρχει ένα πλήθος παραγόντων (κοινωνικών- ψυχολογικών- πολιτισμικών- βιολογικών) οι οποίοι πρέπει να συνυπολογιστούν από τον θεραπευτή.

Το ότι ένας άνθρωπος μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναπαράγει μια μη- λειτουργική όψη της πραγματικότητας καθόλου δεν σημαίνει ότι εξ ορισμού έχει κάποιο πρόβλημα με το σύστημα των γνωστικών αναπαραστάσεων του.

Τα εξαιρετικά θεραπευτικά αποτελέσματα που οι σύγχρονες παρεμβάσεις πετυχαίνουν ενάντια της κατάθλιψης δείχνουν ακριβώς το αντίθετο.

-Όλα μέσα μου είναι κουβάρι, δεν μπορώ δεν θέλω άλλο να σκέφτομαι.

Οι άνθρωποι που πάσχουν από κατάθλιψη εμφανίζουν μια μόνιμη ενασχόληση με το σώμα τους, μια υπερβολική ανησυχία για απλά σωματικά ενοχλήματα τα οποία συχνά μεγαλοποιούν.

Τα συναισθήματα παρακάμπτουν τη λογική σκέψη και τους μηχανισμούς εκλογίκευσης και κατακλύζουν το άτομο σε βαθμό που το καθιστούν ανίκανο για ουσιαστική ανάληψη δράσης. Μέσα σε αυτό τον κυκεώνα αισθήσεων η συνειδητοποίηση των συναισθημάτων, μια έτσι κι αλλιώς ενεργητική διαδικασία καθίσταται αδύνατη.

-Είμαι δηλαδή χαμένος;

Όχι απλά είναι δύσκολο για όποιον βρίσκεται σε αυτή τη θέση να βρει την άκρη στο μίτο της Αριάδνης δίχως βοήθεια. Τα συναισθήματα ως πλέον αρχέγονοι μηχανισμοί είναι πιο κοντά στις αυτόματες αντιδράσεις, στην απουσία σκέψης, στο σώμα και τις συγκινήσεις του. Από την άλλη μεριά η λογική σκέψη είναι αποτέλεσμα πιο εξελιγμένων νοητικών σχηματισμών που εδράζονται στον εγκεφαλικό φλοιό.

Η σκέψη  μας μπορεί να επέμβει και να τροποποιήσει την αυτόματη συμπεριφορά. Είναι φυσικό να ρωτήσει κάποιος, αν για παράδειγμα σκεφτώ να κρατήσω τα μάτια μου ανοιχτά  ενώ κάποιο αντικείμενο πλησιάζει επικίνδυνα, θα τα καταφέρω; 

Πέρα απ το τετριμμένο της ανοησίας που κρύβει μια τέτοια πρακτική, η απάντηση είναι θετική τουλάχιστον στο βαθμό που θα καθυστερήσετε την ταχύτητα της αντίδρασης.

Τώρα μονόφθαλμος ή μη δεν σας προτείνω να εξερευνήσετε.

Έδωσα το παραπάνω παράδειγμα για να δείξω ότι οι αυτόματοι μηχανισμοί του οργανισμού υπάρχουν για να προστατεύουν  κι όχι για να μας ταλαιπωρούν.

Παρόλα αυτά ορισμένες φορές κάποιες λαθεμένες ερμηνείες των περιβαλλοντικών συνθηκών προκαλούν αντιδράσεις που δεν είναι οι αναμενόμενες.

-Καλά, πως δημιουργήθηκαν αυτές οι λαθεμένες συνδέσεις;

Οι εξηγήσεις πάνω σε αυτό το ερώτημα είναι πιθανά όσες και ο αριθμός εκείνων που προσπαθούν να εξηγήσουν. Άλλοι προτάσσουν βιολογικά -γενετικά αίτια, προβλήματα στις νευρομυικές συνάψεις- μειωμένη δραστηριότητα νευροδιαβιβαστών όπως η  σεροτονίνη, ψυχολογικά, κοινωνικά, οικογενειακά-σχέσεων κλπ.

Αυτό που έχει σημασία είναι η συνειδητή προσπάθεια του ατόμου για την ανακάλυψη των πρωταρχικών αρνητικών σκέψεων που ξετυλίγουν το κουβάρι της κατάθλιψης άλλα και οι συνειδητή προσπάθεια να αλλάξει πράγματα στο σχεσιακό του περιβάλλον που συντηρούν το πρόβλημα. Ταυτόχρονα και επειδή οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα η βοήθεια των φίλων και της οικογένειας μπορεί να αποδειχθεί καταλυτική στην πορεία της θεραπείας.

-Τι ακριβώς  είναι αυτές οι σκέψεις;

Είναι οι σκέψεις που βρίσκονται στη ρίζα του προβλήματος. Από εκεί ξεκινάει η αλυσίδα αντιδράσεων που οδηγούν τη συμπτωματολογία της κατάθλιψης.

-Πως μπορώ άραγε  να τις βρω;

Τώρα πια αγγίζουμε την ουσία του ζητήματος. H αναγνώριση των σκέψεων αλλά και των συναισθημάτων μας  δεν είναι μια αυτόματη διαδικασία, δεν είναι κάτι στο οποίο έχουμε εξασκηθεί σε καθημερινή βάση.

Επομένως απαιτεί συνειδητή απόφαση και ενεργητική εμπλοκή για να έχει καλές πιθανότητες επιτυχίας.

-Δώστε μου ένα παράδειγμα μιας τέτοιας σκέψης.

Ένα κλασσικό παράδειγμα μια τέτοιας διαδικασίας είναι η πτήση με αεροπλάνο. Όλοι μας έχουμε λίγο- πολύ ταξιδέψει με αυτό το μέσο. Ακόμη κι αν δεν έχουμε ταξιδέψει ποτέ μας κατασκευάσαμε κατά καιρούς εικόνες καταστροφής από τη τηλεόραση η τον κινηματογράφο Γνωρίζουμε ότι το αεροπλάνο είναι το πιο ασφαλές μέσο, γνωρίζουμε επίσης ότι όταν συμβεί ένα αεροπορικό δυστύχημα τα πράγματα είναι δύσκολα για τους επιβαίνοντες. Μας πιάνει πανικός μόνο και μόνο να κοιτάξουμε έξω από το παράθυρο του αεροπλάνου. Από την άλλη μπαίνουμε στο αυτοκίνητο μας με χαρά για να ταξιδέψουμε στην εθνική οδό. Ποιος αλήθεια  σκέφτεται ότι δεν θα φτάσει στον προορισμό του;  Δεν γνώρισα ποτέ μου ασθενή να υποφέρει από κρίσεις πανικού στο αυτοκίνητό. Γιατί άραγε; Πέρυσι στους Ελληνικούς δρόμους έχασαν τη ζωή του 2,500 άνθρωποι και πολλαπλάσιοι τραυματίστηκαν σοβαρά. Κανένας δεν σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα.

Νομίζω ότι σημαντικό ρόλο παίζει το κατά πόσο πιστεύουμε ότι διατηρούμε κάποιο έλεγχο στα πράγματα, στη μοίρα, στις εξόδους διαφυγής.

Διατηρούμε τη ψευδαίσθηση ότι με το αυτοκίνητο η τα πόδια μας κρατάμε το τιμόνι και κουμαντάρουμε την τύχη μας. Ακόμη κι αν κάτι πάει στραβά, έστω και την ύστατη στιγμή θα κάνουμε τη σωτήρια κίνηση που θα αλλάξει τη διαφαινόμενη πορεία των πραγμάτων. Εάν τελικά δεν καταφέρουμε να αποφύγουμε τη σύγκρουση μπορούμε πάντα να ελπίζουμε ότι θα τη βγάλουμε καθαρή με γρατσουνιές και απλές υλικές καταστροφές, ή ότι θα έρθει γρήγορα το ασθενοφόρο για να μας μεταφέρει στο καλύτερο νοσοκομείο, όπου η κορυφαία ομάδα αντιμετώπισης τραύματος θα  περιμένει...

Η πραγματικότητα όμως φευ  είναι πιο σκληρή για τους χιλιάδες συνανθρώπους μας που αλληλοεξοντώνονται κάθε χρόνο στην άσφαλτο.

-Παρόλα αυτά η πτήση είναι που μας κόβει τα πόδια!

Ναι είναι η αίσθηση μειωμένου ελέγχου που έχουμε στα πράγματα αλλά και η αίσθηση της έλλειψης διεξόδου, που οδηγούν στον πανικό.

-Αυτές οι σκέψεις περνάνε σίγουρα από το μυαλό όσων βρίσκονται σε μια πτήση. Δεν παθαίνουν όμως όλοι πανικό.

Σίγουρα όχι, το ζήτημα επομένως δεν είναι μόνο οι αντικειμενικές συνθήκες (όλοι οι επιβάτες τις μοιράζονται από κοινού) αλλά όπως προείπαμε  η αναπαράσταση αυτών των συνθηκών. Κι αν υποθέσουμε ότι και οι αναπαραστάσεις μοιράζονται αρκετά κοινά στοιχεία (το κοινό περιβάλλον, τους φόβους, την αίσθηση αδιεξόδου κλπ) τότε πως μπορούμε να εξηγήσουμε τη διαφορά στις αντιδράσεις.

Είναι βιώματα (συνήθως της πρώιμης ηλικίας) τα οποία μάθαμε να αντιλαμβανόμαστε ως απειλητικά. Και αυτό είναι και το παρήγορο της υπόθεσης, ως προϊόντα μάθησης μπορούν να αντικατασταθούν μέσα απο την ψυχοθεραπεία  από καινούργια και πιο λειτουργικά μαθησιακά σχήματα.

by Konstantinos Bletsos