Τι γίνεται στον εγκέφαλο ενός ανθρώπου που πάσχει απο μετατραυματικό σύνδρομο;
Μια νέα έρευνα δείχνει ότι η θεραπεία έκθεσης μπορεί να αντιμετωπίσει το μετατραυματικό σύνδρομο βοηθώντας τους ασθενείς να μετατρέψουν τις τραυματικές αναμνήσεις τους, που υποβάλλονται σε επεξεργασία στον οπίσθιο φλοιό του προσαγωγίου, σε θλιβερές αναμνήσεις, οι οποίες υποβάλλονται σε επεξεργασία στον ιππόκαμπο.
Εκτιμάται ότι ένας στους 11 ενήλικες Αμερικάνους θα βιώσει διαταραχή μετατραυματικού στρες, (PTSD), κατά τη διάρκεια της ζωής του. Το PTSD εμφανίζεται όταν οι άνθρωποι έχουν έντονες και ενοχλητικές σκέψεις και συναισθήματα που σχετίζονται με μια προηγούμενη τραυματική εμπειρία.
Τα συμπτώματα παίρνουν την μορφή εφιαλτών ή αναδρομών στο παρελθόν (flashbacks) και συχνά προκαλούν στους ανθρώπους την αίσηθηση της αναβίωσης του τραυματικού γεγονός. Το PTSD επηρεάζει την ικανότητα ενός ατόμου να λειτουργεί στην καθημερινή ζωή και μπορεί να παραμείνει για χρόνια.
Οι ερευνητές εργάζονται για να κατανοήσουν καλύτερα τι συμβαίνει στους εγκεφάλους των ατόμων με PTSD. Μια πρωτοποριακή νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Neuroscience δείχνει ότι οι τραυματικές αναμνήσεις λειτουργούν διαφορετικά από τις άλλες αναμνήσεις.
Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Yale κατέγραψαν τις αφηγήσεις από 28 άτομα με PTSD. Οι αφηγήσεις αφορούσαν διάφορες αναμνήσεις – χαρούμενες ή ουδέτερες, λυπημένες και τραυματικές. Οι συμμετέχοντες στη συνέχεια υποβλήθηκαν σε σάρωση εγκεφάλου ενώ άκουγαν τις ηχογραφήσεις τους.
Οι τομογραφίες του εγκεφάλου έδειξαν διαφορές στον τρόπο με τον οποίο οι εγκέφαλοι των συμμετεχόντων επεξεργάζονταν κάθε μία από τις αναμνήσεις τους. Όταν οι συμμετέχοντες άκουγαν θλιβερές αφηγήσεις ήταν ενεργοποιημένος ο Ιππόκαμπος το τμήμα του εγκεφάλου που έχει σημαντικό ρόλο στη μάθηση και τη μνήμη
Όταν άκουγαν τις τραυματικές αναμνήσεις τους, αντίθετα ένα διαφορετικό μέρος του εγκεφάλου τους είχε ενεργοποιηθεί, ο οπίσθιος φλοιός του προσαγωγίου ή PCC. Αυτή η περιοχή εμπλέκεται στη χωρική πλοήγηση και επεξεργασία καθώς και την αυτό-απεικόνιση.
Στην ουσία, οι συμμετέχοντες δεν επεξεργάστηκαν καθόλου τις τραυματικές αναμνήσεις ως αναμνήσεις, αλλά ως εμπειρίες της παρούσας στιγμής.
«Αυτό συνάδει με την ιδέα ότι οι τραυματικές αναμνήσεις δεν βιώνονται ως αναμνήσεις αυτές καθαυτές», δήλωσε ο Ilan Harpaz-Rotem, καθηγητής ψυχιατρικής και ψυχολογίας στην Ιατρική Σχολή του Yale και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης. «Αντίθετα, αυτά είναι θραύσματα προηγούμενων γεγονότων, που υποτάσσουν την παρούσα στιγμή για να αποφύγουν την άνεση του ανήκειν στο παρελθόν».
Ένας κοινός τύπος θεραπείας για PTSD είναι η θεραπεία έκθεσης και απευαισθητοποίησης, όπου ένας θεραπευτής βοηθά τον ασθενή να επανεξετάσει τραυματικές αναμνήσεις. Αυτή η νέα έρευνα δείχνει ότι αυτός ο τύπος θεραπείας μπορεί να αντιμετωπίσει το PTSD βοηθώντας τους ασθενείς να μετατρέψουν τις τραυματικές αναμνήσεις τους, που υποβάλλονται σε επεξεργασία στο PCC, σε θλιβερές αναμνήσεις, οι οποίες υποβάλλονται σε επεξεργασία στον ιππόκαμπο. Αυτό επιτρέπει στους ασθενείς να σταματήσουν να αισθάνονται ότι το τραυματικό γεγονός επαναλαμβάνεται στο παρόν και να κατανοήσουν πλήρως ότι είναι μια ανάμνηση.
Η νέα έρευνα απεικόνισης του εγκεφάλου παρέχει πληροφορίες για το πώς λειτουργούν οι τραυματικές μνήμες στον εγκέφαλο και μπορεί να ανοίξει την πόρτα σε πιο αποτελεσματικές θεραπείες για το ψυχικό τραύμα.
Photo by Anthony Tran on Unsplash
Μετάφραση και προσαρμογή απ’ το πρωτότυπο ” What Happens In the Brain During PTSD?” Psychology Today
Εισαγωγή στο ψυχικό τραύμα
Παρουσίαση στα πλαίσια των εκπαιδευτικών προγραμμάτων των "Συνηχήσεων" για τα στελέχη και τους εργαζόμενους της "ΚΙΒΩΤΟΥ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ."
Αrt: Sixteen intaglio prints from the NY Series (Etchings) by Marina Adams.
Τραυματική εμπειρία
Η εμπειρία επιδέχεται πληθυντικού αριθμού; Υπάρχουν οι εμπειρίες (της εμπειρίας); Αν πάλι προσεγγίσουμε το ζήτημα αντίστροφα, οι εμπειρίες (το πλήθος κάποιων ομοειδών συμβάντων) συγκροτούν άραγε μια ολοκληρωμένη μορφολογικά εμπειρία. Και αν ναι, είναι ισάξια τα συμβάντα που την συναποτελούν;
Μήπως πάλι κάποια συμβάντα μπορούν να οδηγήσουν στην συγκρότηση της εμπειρίας (ως συνολικής μορφής), κάποια άλλα όχι και κάποια τρίτα μπορεί να είναι συμβάντα μιας αναιρετικής ισχύος, αντί συμβάντα ή συμβάντα της αντί εμπειρίας; Άρα και για το ίδιο φαινόμενο μπορεί να υπάρχει μια εμπειρία ως ποιότητα, μια εμπειρία ως συσσώρευση (μεμονωμένων εμπειρικών συμβάντων), καθώς και άλλα συμβάντα που δεν επαληθεύουν την εμπειρία ή επαληθεύουν μια διαφορετική εμπειρία.
Και ποιος είναι ο σκοπός της εμπειρίας; Θα υποθέταμε η γνώση. Και επομένως τα πολλαπλά ομοειδή συμβάντα (αυτόνομα εμπειρικά ή συγκροτημένα στην ολοκληρωμένη μορφή της εμπειρίας) θα υποθέταμε ότι εμπεδώνουν την γνώση. Αντίθετα τα πολλαπλά διαφορετικά σε σχέση με το αρχικό συμβάντα θα τροποποιούσαν την αρχική εμπειρία.
Αν όμως έχουμε καεί μια φορά στο χυλό θα φυσάμε κάθε φορά που ανοίγουμε ένα κύπελλο γιαούρτι!
Κι αν πάλι η εμπειρία μας βοηθάει να διακρίνουμε τις ομοιότητες μεταξύ χυλού και γιαουρτιού δεν μας βοηθάει άραγε να ξεχωρίσουμε εξίσου και τη διαφορετική θερμοκρασία ανάμεσα στα δυο; Αν έχουμε καεί από το χυλό δεν θα φοβόμαστε μόνο τον χυλό αλλά και οτιδήποτε έστω αμυδρά μοιάζει με τον χυλό. Ακόμη και το αθώο γιαούρτι. Και κάθε φορά που θα βρισκόμαστε μπροστά στο δίλημμα (να βάλω στο στόμα μου κάτι που μοιάζει με χυλό ή όχι ) ο εγκέφαλος μας δεν θα κρίνει βάση των εμπειρικών δεδομένων των αισθήσεων του παρόντος, αλλά θα βασίζεται σε μια προ υπάρχουσα αναπαράσταση, η οποία με την σειρά της, στηρίχθηκε σε μια προ υπάρχουσα εμπειρία.
Αν έχουμε καεί είναι η αναπαράσταση του πόνου που μορφοποιεί την εμπειρία όχι η εμπειρία καθ’ αυτή.
Ο τραυματισμένος εγκέφαλος προτιμάει το παρελθόν από το παρόν. Προτιμάει να θυμάται από το να βλέπει και δεν εμπιστεύεται τα αισθητηριακά σήματα που μεταφέρουν το μήνυμα από τα άκρα των δακτύλων και το οπτικό νεύρο.
ΤΟ ΓΙΑΟΥΡΤΙ ΔΙΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΣΤΟ ΨΥΓΕΙΟ. ΤΟ ΨΥΓΕΙΟ ΕΙΝΑΙ ΚΡΥΟ. ΤΟ ΓΙΑΟΥΡΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΡΥΟ
Ο εγκέφαλος εσκεμμένα επιλέγει να μην επεξεργαστεί όλη την πληροφορία, γιατί θέτει πάντοτε σε προτεραιότητα την επιβίωση απο την ορθή κρίση.
ΤΟ ΓΙΑΟΥΡΤΙ ΜΟΙΑΖΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΧΥΛΟ. Ο ΧΥΛΟΣ ΜΕ ΕΚΑΨΕ. ΤΟ ΓΙΑΟΥΡΤΙ ΘΑ ΜΕ ΚΑΨΕΙ.
Πόσες φορές θα πηδούσαμε άραγε από τον δέκατο όροφο μιας πολυκατοικίας μέχρι να σιγουρευτούμε πως θα πεθάνουμε; Υποθέτω όσες φορές θα απαιτούσε ο θάνατος μας. Πιθανά στη πρώτη -καθοριστική και ανεπανάληπτη εμπειρία της πτώσης από τέτοιο ύψος. Αυτή είναι μια τελεσίδικα ολοκληρωμένη μορφολογικά εμπειρία που δύσκολα θα βρει τον πληθυντικό της αριθμό ή την αντι εμπειρία της. Και για την οποία δεν θα χρειαστεί ευτυχώς να δοκιμάσουμε μιας και στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν έχουμε πιθανά κάποια εγγεγραμμένη εμπειρία να βασιστούμε, αλλά έχουμε την κοινή λογική που μας λέει να μην το επιχειρήσουμε.
Η Εστιασμένη στο Τραύμα Ψυχοθεραπεία
Το τραύμα είναι μια εμπειρία που μπορεί να έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στην ψυχική και συναισθηματική ευεξία του ανθρώπου. Μπορεί να αφήσει το άτομο να αισθάνεται συγκλονισμένο, ανήσυχο και αποσυνδεδεμένο από τον εαυτό τους και τους άλλους. Η εστιασμένη στο τραύμα ψυχοθεραπεία είναι μια εξειδικευμένη προσέγγιση που αναγνωρίζει τις επιπτώσεις του τραύματος και στοχεύει στη δημιουργία ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος για θεραπεία.
Τι είναι η Εστιασμένη στο Τραύμα Ψυχοθεραπεία;
Η εστιασμένη στο τραύμα ψυχοθεραπεία είναι μια θεραπευτική προσέγγιση που αναγνωρίζει την επικράτηση και τον αντίκτυπο του τραύματος στη ζωή των ατόμων. Δίνει έμφαση στην ασφάλεια, την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία μεταξύ του θεραπευτή και του πελάτη. Ο στόχος είναι να δοθεί η δυνατότητα στο άτομο να ανακτήσει τον έλεγχο της ζωής του και να οικοδομήσει ανθεκτικότητα.
Σε αντίθεση με την παραδοσιακή θεραπεία, η ψυχοθεραπεία με βάση το τραύμα επικεντρώνεται στην κατανόηση των υποκείμενων αιτιών και επιπτώσεων του τραύματος. Αναγνωρίζει ότι το τραύμα μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους, όπως διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), άγχος, κατάθλιψη και κατάχρηση ουσιών.
Αρχές της Εστιασμένης στο Τραύμα Ψυχοθεραπείας
Υπάρχουν ορισμένες αρχές που καθοδηγούν την εστιασμένη στο τραύμα ψυχοθεραπεία :
- Ασφάλεια: Δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος όπου το άτομο αισθάνεται άνετα και οτι λαμβάνει υποστήριξη.
- Αξιοπιστία και διαφάνεια: Οικοδόμηση εμπιστοσύνης μέσω σαφούς επικοινωνίας και διατήρησης ορίων.
- Ενδυνάμωση και συνεργασία: Ενθάρρυνση της ενεργού συμμετοχής του ατόμου στη θεραπευτική διαδικασία και σεβασμός της αυτονομίας του.
- Πολιτιστικά, ιστορικά ζητήματα και ζητήματα φύλου: Αναγνώριση και αντιμετώπιση των μοναδικών εμπειριών και αναγκών ατόμων από διαφορετικά υπόβαθρα.
- Ανθεκτικότητα και προσέγγιση βασισμένη στα δυνατά σημεία: Εστίαση στα δυνατά σημεία του ατόμου και προώθηση της ανθεκτικότητας.
Τεχνικές που χρησιμοποιούνται στην Εστιασμένη στο Τραύμα Ψυχοθεραπεία
Η Εστιασμένη στο Τραύμα Ψυχοθεραπεία ενσωματώνει διάφορες εμπειρικά τεκμηριωμένες τεχνικές για την υποστήριξη της επούλωσης και της αποκατάστασης:
- Ψυχοεκπαίδευση: Παροχή πληροφοριών σχετικά με το τραύμα και τις επιπτώσεις του για να βοηθήσει τα άτομα να κατανοήσουν τις εμπειρίες τους.
- Τεχνικές γείωσης: Διδάσκοντας στα άτομα τεχνικές για να παραμείνουν παρόντα και να διαχειριστούν δυσάρεστα συναισθήματα και αναμνήσεις.
- EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing): Μια θεραπευτική προσέγγιση που βοηθά τα άτομα να επεξεργαστούν τραυματικές αναμνήσεις και να μειώσουν τις συναισθηματικές τους επιπτώσεις.
- Μια νέα παρέμβαση που σχετίζεται με το τραύμα ονομάζεται τεχνική Flash, μια σύντομη θεραπευτική διαδικασία που στοχεύει να ανακουφίσει γρήγορα την αγωνία μιας ενοχλητικής μνήμης Manfield et al., 2017
- Εκφραστικές θεραπείες: Χρησιμοποιώντας δημιουργικές διεξόδους όπως η τέχνη, η μουσική και ο χορός εξερευνώνται και να εκφράζονται συναισθήματα που σχετίζονται με το τραύμα.
Τα οφέλη της Εστιασμένης στο Τραύμα Ψυχοθεραπείας
Η εστιασμένη στο τραύμα ψυχοθεραπεία προσφέρει πολλά οφέλη για τα άτομα στο θεραπευτικό τους ταξίδι:
- Αυξημένη αυτογνωσία: Βοηθά τα άτομα να αποκτήσουν εικόνα για τον αντίκτυπο του τραύματος στις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές τους.
- Βελτιωμένες δεξιότητες αντιμετώπισης: Τα άτομα μαθαίνουν αποτελεσματικές στρατηγικές για τη διαχείριση των ερεθισμάτων και τη ρύθμιση των συναισθημάτων τους.
- Ενισχυμένες σχέσεις: Η εστιασμένη στο τραύμα ψυχοθεραπεία μπορεί να βελτιώσει την επικοινωνία και την εμπιστοσύνη στις σχέσεις.
- Μειωμένα συμπτώματα: Μπορεί να ανακουφίσει τα συμπτώματα των διαταραχών που σχετίζονται με το τραύμα, όπως το άγχος και η κατάθλιψη.
- Ενδυνάμωση και ανθεκτικότητα: Τα άτομα αναπτύσσουν μια αίσθηση ενδυνάμωσης και χτίζουν ανθεκτικότητα για να ξεπεράσουν τις αντιξοότητες.
Η εστιασμένη στο τραύμα ψυχοθεραπεία είναι μια συμπονετική και αποτελεσματική προσέγγιση για την επούλωση από το τραύμα. Δημιουργώντας ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον, οι θεραπευτές μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα να ανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους και να οικοδομήσουν ανθεκτικότητα. Εάν έχετε βιώσει τραύμα, η αναζήτηση ψυχοθεραπείας εστιασμένης στο τραύμα μπορεί να είναι ένα κρίσιμο βήμα προς την επούλωση και την ανάκτηση της ευημερίας σας.
Photo: Hannah Höch. Study for Man and Machine (Skizze zu Mensch und Maschine). 1921
«Εφηβεία και διατροφικές διαταραχές, ο ρόλος των Social Media στην ανάπτυξη και πυροδότηση της νόσου κατά τη διάρκεια της πανδημίας»
To Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών οργανώνει ενημερωτική εκδήλωση με τίτλο «Μια νέα πανδημία σε εξέλιξη: διατροφικές διαταραχές σε παιδιά και εφήβους» και με επίσημη καλεσμένη τη διεθνώς αναγνωρισμένη καθηγήτρια Ψυχιατρικής, Dr. Laura Hill, στη Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά.
Πρόγραμμα Ενημερωτικής Ημερίδας «Μια νέα πανδημία σε εξέλιξη: Διατροφικές διαταραχές σε παιδιά και εφήβους»
17.00 -17.05: Χαιρετισμός της Δρ. Μαρίας Τσιάκα, Διευθύντρια Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών
17.05.-18.10: «Ποιοι παράγοντες ευθύνονται για την έναρξη αλλά και την πυροδότηση των Διατροφικών Διαταραχών σε παιδιά και εφήβους, τι πρέπει να γνωρίζουν ειδικοί, εκπαιδευτικοί και γονείς;» – Dr. Laura Hill, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ψυχιατρικής στο Ohio State University και Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχιατρικής στο University of California, San Diego.
18.10 -18.45: «Ποιος ο ρόλος της οικογένειας στη διαχείριση και αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών, σε παιδιά και εφήβους» – Δρ. Μαρίας Τσιάκα, Διευθύντρια Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών
18.45-19.15: «Το μονοπάτι της ανάρρωσης, μια δύσβατη διαδρομή με αίσιο τέλος» Μαρτυρίες ασθενών που ανάρρωσαν από διατροφικές διαταραχές.
19.15-19.30: Διάλειμμα
19.30- 20.00: «Εφηβεία και διατροφικές διαταραχές, ο ρόλος των Social Media στην ανάπτυξη και πυροδότηση της νόσου κατά τη διάρκεια της πανδημίας» Κώστας Μπλέτσος, Ψυχολόγος Παιδοψυχιατρικής Μονάδας Σισμανογλείου Νοσοκομείου, συνεργάτης του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών
20.00-20.20: «Πώς βοήθησα το παιδί μου να νικήσει την νόσο» – Μαρτυρίες γονιών με παιδιά που ανάρρωσαν από διατροφικές διαταραχές.
20.20-20.45: «Η τροφή ως θεραπευτική αγωγή , ποιος ο ρόλος των διαιτολόγων στην θεραπεία των διατροφικών διαταραχών» – Αλεξία Κατσαρού PhD, Διαιτολόγος και Ειρήνη Λυκουρέση MSc Διαιτολόγος, συνεργάτες του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών.
20.45- 21.00: Ερωτήσεις -Συμπεράσματα -Κλείσιμο
ΙNFO: Παρασκευή 12 Μαΐου στις 17:00, στο αίθριο της Δημοτικής Πινακοθήκης Πειραιά (Παλαιό Ταχυδρομείο, Φίλωνος 29, Πειραιάς). Θα υπάρξουν μαρτυρίες ασθενών και των οικογενειών τους. Είσοδος ελεύθερη.
Συνδιοργάνωση: Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών, Διεύθυνση Παιδείας και Δια Βίου Μάθησης, Διεύθυνση Πολιτισμού του Δήμου Πειραιά, με την αρωγή των εκπαιδευτηρίων «Παιδαγωγική-Birds».
Miss O’Neil in Juliet Drawn, engraved and published by Charles Turner
Το σύνθετο ψυχικό τραύμα και οι διαφορές του απ' το μεμονωμένο τραυματικό γεγονός
Το μεμονωμένο ψυχικό τραύμα σχετίζεται με τη διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Οι επιζώντες από σύνθετο ψυχικό τραύμα μπορεί να εμφανίσουν PTSD και διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν PTSD.
Ωστόσο, οι επιπτώσεις του σύνθετου τραύματος είναι πιο εκτεταμένες και εξουθενωτικές από αυτές του PTSD. Τα άτομα με σύνθετο τραύμα συχνά αναπτύσσουν σύνθετη διαταραχή μετατραυματικού στρες (C – PTSD).
Η νέα διάγνωση διευκρινίζει τις διαφορές στις επιπτώσεις μεταξύ PTSD και C-PTSD. Έχουν ήδη προταθεί διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις για τις διαφορετικές κλινικές κατηγορίες (Courtois & Ford, 2009; van der Kolk, 2003).
Η θεραπεία του σύνθετου τραύματος στηρίζεται στις νευροβιολογικές γνώσεις, συμπεριλαμβανομένου του ρόλου του σώματος. Παράλληλα περιλαμβάνει στοιχεία από την ψυχοδυναμική θεραπεία (Howell and Itzkowitz, 2016), τη σωματική θεραπεία (Rothschild, 2017; Levine, 2011; 2015; Fisher and Ogden, 2015), το μοντέλο της δομικής αποσύνδεσης (van der Hart et al., 2016), καθώς και την ενσυνειδητότητα (Briere and Scott, 2012).
Η πρόοδος της τεχνολογίας υποστηρίζει πολλές απο τις υπάρχουσες θεωρίες του τραύματος. Οι σχετικές έρευνες περιλαμβάνουν την μαγνητική τομογραφία (MRI), τις εξετάσεις αίματος και την τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (σαρώσεις PET).
Εμπειρικές αναλύσεις και δεδομένα απο το κλινικό πεδίο τροφοδοτούν επίσης τη θεραπεία. Για παράδειγμα το συνεργατικό μοντέλο στην ψυχοθεραπεία δρα καταλυτικά στην αποτελεσματικότητα όπως και το ίδιο το σχεσιακό πλαίσιο της θεραπείας (Green & Latchford, 2012; Barkham & Hardy, 2010; Duncan, Miller et al, 2010).Η θεραπεία του σύνθετου τραύματος πρέπει να βασίζεται στη θεραπευτική σχέση, ανεξάρτητα από την μέθοδο που χρησιμοποιείται.
Η αποτελεσματική θεραπεία οφείλει να είναι «από κάτω προς τα πάνω» και «από πάνω προς τα κάτω». Αυτό περιλαμβάνει φυσιολογικές και σωματικές (βασισμένες στο σώμα) προσεγγίσεις, συναισθηματικές και γνωστικές προσεγγίσεις (Ogden, 2006· van der Kolk, 2010· Fosha, 2003).
Το σύνθετο τραύμα διαταράσσει διαφορετικές πτυχές ενός ατόμου καθώς και τις συνδέσεις μεταξύ των πτυχών. Ο στόχος είναι να καλλιεργηθούν οι συνδέσεις μεταξύ αυτών των διαφορετικών πτυχών η επανασύνδεση των συναισθημάτων, των αισθήσεων, της επίγνωσης και των σκέψεων (Cozolino, 2006· Ogden, 2006· Siegel, 1999). Είναι σημαντικό να μπορούμε να εμπλέκουμε τις σχετικές νευροβιολογικές διεργασίες (Fosha, 2003:229). Η αποτελεσματική θεραπεία για το τραύμα περιλαμβάνει τη διευκόλυνση της νευρικής ολοκλήρωσης» (Solomon & Siegel, 2003).
Προσεγγίσεις που βασίζονται στο σώμα π.χ. Η γιόγκα και η ενσυνειδητότητα (mindfulness) μπορούν να βοηθήσουν το σώμα και το μυαλό να επανασυνδεθούν.
Βέλτιστες πρακτικές στη θεραπεία του τραύματος
Τα μεγαλύτερα παγκόσμια Ινστιτούτα για το τραύμα (ISSTD, 2011; ACPTMH, 2007; APA Div.56) συστήνουν την σταδιακή προσέγγιση στη θεραπεία που περιλαμβάνει 3 φάσεις (Cloitre et al., 2011).
- Σταθεροποίηση, παροχή πόρων και αυτορρύθμιση.
- Επεξεργασία τραυματικών αναμνήσεων.
- Ενοποίηση των θεραπευτικών αποτελεσμάτων.
Η πρώτη φάση (ασφάλεια και σταθεροποίηση) είναι κεντρική και θεμελιώδης. Είναι το επίκεντρο της θεραπείας πριν από τις φάσεις 2 και 3 (Courtois και Ford, 2013). Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτές οι φάσεις δεν είναι γραμμικές. Η ασφάλεια πρέπει να εδραιώνεται ξανά και ξανά.
Τα άτομα που έχουν πληγεί από πολύπλοκα τραύματα συχνά δυσκολεύονται να ρυθμίσουν τα επίπεδα της σωματικής τους διέγερσης, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά τους. Συχνά δυσκολεύονται επίσης να αναστοχαστούν (reflect).
Μελέτες δείχνουν ότι τα άτομα που υποβάλλονται σε θεραπεία για πολύπλοκο τραύμα «μπορεί να αντιδράσουν αρνητικά στις τυπικές θεραπείες για το PTSD και ότι η αποτελεσματική θεραπεία πρέπει να επικεντρώνεται στα ελλείμματα αυτορρύθμισης αντί στην «επεξεργασία του τραύματος» (van der Kolk, 2003:173).Οι περισσότεροι άνθρωποι με πολύπλοκα τραύματα έχουν σοβαρά διασχιστικά συμπτώματα. Οι ασθενείς με διασχιστικά συμπτώματα ανταποκρίνονται λιγότερο καλά στην τυπική ψυχοθεραπεία που βασίζεται στην έκθεση και καλύτερα σε θεραπείες που τους βοηθούν στην αυτοσταθεροποίηση» (Spiegel, 2018).
Για ορισμένους πελάτες, η θεραπεία μπορεί να διαρκέσει για χρόνια ή και δεκαετίες, παρεχόμενη συνεχώς είτε με διαλείποντα τρόπο. Για άλλους, η θεραπεία μπορεί να είναι αρκετά οριοθετημένη, αλλά σπάνια μπορεί να έχει νόημα εάν ολοκληρωθεί σε λιγότερο από 1 ή 2 χρόνια.
Προφανώς, οι στόχοι και η διάρκεια της θεραπείας θα πρέπει να προσαρμόζονται στην ικανότητα, τα κίνητρα και τους πόρους του πελάτη.
Όταν τα εφόδια του πελάτη είναι περιορισμένα, οι παρεμβάσεις κατευθύνονται προς την ασφάλεια, την υποστήριξη, την εκπαίδευση σε συγκεκριμένες δεξιότητες και σε ορισμένες περιπτώσεις, την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και τη διαχείριση κρίσεων» (Courtois et al, 2009:96).
Wassily Kandinsky
Μτφ και προσαρμογή απ’ το πρωτότυπο – Κ. Δ. Μπλέτσος
Νευροβιολογία των διατροφικών διαταραχών
Ένα νέο επιστημονικό παράδειγμα στη μελέτη των διατροφικών διαταραχών
H Functional magnetic resonance imaging functional MRI (fMRI) αποτελεί επανάσταση στην νεύρο-απεικόνιση του εγκεφάλου καθώς καταγράφει την εγκεφαλική δραστηριότητα ανιχνεύοντας αλλαγές της αιματικής ροής. Η τεχνική στηρίζεται στο γεγονός ότι η αιματική ροή στον εγκεφαλικό φλοιό σχετίζεται άμεσα και θετικά με την νευρωνική ενεργοποίηση. Όταν μια εγκεφαλική περιοχή είναι ενεργοποιημένη η αιματική ροή σε αυτή την περιοχή αυξάνει.
Η νευροβιολογική βάση των διατροφικών διαταραχών
“Διαβάζουμε περισσότερα για την νευρική ανορεξία στις life style σελίδες των περιοδικών παρά στα ιατρικά νέα. H έμφαση δίνεται στο ότι είναι ένα πολιτισμικά καθοδηγούμενο φαινόμενο “
Nancy Zucker, Professor of Psychiatry
Η αιτιολογία των διατροφικών διαταραχών εστιάζει στους εξωτερικούς παράγοντες όπως η πολιτισμική πίεση, οι πεποιθήσεις των γονιών σε σχέση με το σωματικό βάρος, τη δίαιτα και την άσκηση, τα τραυματικά και στρεσσογόνα γεγονότα της ζωής τα οποία πυροδοτούν τις διατροφικές συνήθειες. Παρότι το περιβάλλον παίζει σίγουρα σημαντικό ρόλο στην σχηματοποίηση των συμπεριφορών, υπάρχουν πλέον στοιχεία που δείχνουν ότι οι διατροφικές διαταραχές ξεκινούν στον εγκέφαλο.
Παρότι η Ανορεξία και η Βουλιμία έχουν ξεχωριστά χαρακτηριστικά φαίνεται ότι εδράζονται σε ορισμένους κοινούς βιολογικούς μηχανισμούς όπως την γονιδιακή κληρονομικότητα. Και παρότι ένα μέλος της οικογένειας μπορεί να αναπτύξει Ανορεξία ένα άλλο μέλος μπορεί να αναπτύξει Βουλιμία. Αλλά και το ίδιο άτομο μπορεί να μεταβαίνει από την μια ασθένεια στην άλλη (σαν να κινείται σε ένα συνεχές) κατά την διάρκεια της ζωής του. “Αυτό υποδηλώνει κάποια κοινή ευαλωτότητα πιθανά νευροβιολογικής βάσης” υποστηρίζει η Nancy Zucker. Οι πάσχοντες από Ανορεξία και Βουλιμία έχουν κοινά ταμπεραμέντα. Όταν ήταν παιδιά και πριν νοσήσουν ήταν αγχώδη, εμμονικά, τελειοθηρικά και εστιασμένα στα επιτεύγματα. Παρόλα αυτά οι διατροφικές διαταραχές είναι πολλά περισσότερα από μια απλή έκφραση της τελειοθηρίας.
"Πολλοί άνθρωποι θέλουν να χάσουν βάρους ή βρίσκονται σε δίαιτα ελάχιστοι όμως εξ αυτών αναπτύσσουν διατροφική διαταραχή,”
Walter Kaye, Professor of Psychiatry
Το ελαττωματικό σύστημα ανταμοιβών του εγκεφάλου
Είναι το εγκεφαλικό σύστημα που μας επιβραβεύει όταν για παράδειγμα τρώμε ένα νόστιμο κομμάτι κέικ και μας προτρέπει να φάμε κι άλλο. Αυτό το βασικό σύστημα που έχει καταρρεύσει στην ΑΝ θεωρείται από τις βασικές αιτίες της ασθένειας. “ Υπάρχει μια διαφορετική ισορροπία στη ΑΝ όπου η κωδικοποίηση της ευχαρίστησης δυσλειτουργεί ενώ αντίθετα υπάρχει μια υπερευαισθησία στην τιμωρία” λέει ο Walter Kaye.
“ Σημαντικό ρόλο στο σύστημα της επιβράβευσης παίζει η ντοπαμίνη, ένας νευροδιαβιβαστής που μας κινητοποιεί στο να κόψουμε ένα δεύτερο κομμάτι κέικ. Υπάρχει ενεργοποίηση της ντοπαμίνης τόσο στην Ανορεξία όσο και στην Bουλιμία αλλά με αντίθετο τρόπο”
Guido Frank, Professor of Psychiatry
Οι πάσχουσες απο Βουλιμία έχουν μια ασθενέστερη της κανονικής αντίδραση στις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με το ντοπαμινεργικά εξαρτώμενο κύκλωμα της ανταμοιβής, ενώ οι πάσχουσες από AN αντίθετα παρουσιάζουν υπερευαισθησία σε διατροφικά ερεθίσματα.
Για τους περισσότερους ανθρώπους, το φαγητό είναι μια ευχάριστη δραστηριότητα. Ωστόσο, τα άτομα με Ανορεξία συχνά αναφέρουν ότι το γεύμα τους κάνει να αισθάνονται έντονη ανησυχία – και φαίνεται να υπάρχει μια βιολογική βάση της αντίδρασης αυτής. Ο Kaye και οι συνάδελφοί του έχουν διαπιστώσει ότι σε άτομα με ανορεξία, η απελευθέρωση της ντοπαμίνης στο ραχιαίο ραβδωτό σώμα προκαλεί άγχος παρά απόλαυση
Καθώς οι επιστήμονες μαθαίνουν περισσότερα για το ελαττωματικό σύστημα ανταμοιβής, έχουν εντοπίσει αρκετές περιοχές του εγκεφάλου με συγκεκριμένες δυσλειτουργίες όπως ο κογχομετωπιαίος φλοιός (orbitofrontal cortex) ο οποίος εμπλέκεται στην σηματοδότηση για το πότε να σταματήσουμε να τρώμε. Έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι τα άτομα με ανορεξία και βουλιμία έχουν διαρθρωτικές και λειτουργικές διαφορές στον τομέα αυτό
Οι Foerde et.al σε μια πειραματική συνθήκη εκτίμησης της εγκεφαλικής λειτουργίας μεταξύ υγιών και πασχουσών απο AN γυναικών, κατα την διάρκεια επιλογής φαγητού βρήκαν ότι οι γυναίκες με ανορεξία εμφανίζονται να έχουν μεγαλύτερη δραστηριότητα στο ραχιαίο ραβδωτό σώμα (dorsal striatum) μια περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τις επαναλαμβανόμενες από συνήθεια συμπεριφορές (habitual behavior). Παραδοσιακά, τα άτομα με ανορεξία θεωρείται ότι έχουν τρομερή δύναμη θέλησης που τους επιτρέπει να αποφεύγουν την τροφή ακόμη και όταν λιμοκτονούν.
Η μελέτη της Foerde δείχνει ότι οι δυσπροσαρμοστικές διατροφικές συμπεριφορές τους μπορεί να έχουν να κάνουν περισσότερο με τη συνήθεια παρά με τη βούληση. Η περιοχή του εγκεφάλου που είναι γνωστή ως δεξιός νησιωτικός φλοιός (right insula cortex) φαίνεται επίσης να μεταβάλλεται σε άτομα με ανορεξία. Αυτό το κομμάτι του εγκεφάλου βοηθάει στην επεξεργασία των αισθήσεων της γεύσης, αλλά είναι επίσης εμπλεκόμενο στην διαλειτουργικότητα, την ικανότητα να αισθάνεται κανείς τα ίδια τα σωματικά του σήματα.
Η θεωρία της υπερευαισθησίας
Η θεωρία αναφέρεται στην υπερευαισθησία των ασθενών που πάσχουν από Aνορεξία στις μεταβαλλόμενες αισθήσεις του σώματος. Οι συνεχόμενες εισροές πληροφοριών από τα περιφερειακά όργανα παρεμποδίζουν συνεχώς την ικανότητά τους να εστιάζουν. Ο υπερβολικός περιορισμός της τροφής μπορεί να είναι μια απάντηση αντιμετώπισης αυτής της υπερευαισθησίας, πιστεύει η Zucker.
Σε απάντηση στην πείνα, το σώμα επιβραδύνεται. Οι καρδιακοί ρυθμοί μειώνονται, οι έμμηνοι κύκλοι σταματούν. “Όλο το σώμα σβήνει”, λέει χαρακτηριστικά. Οι έρευνες της καταλήγουν στο συμπέρασμα πως αυτή η μεταβαλλόμενη αλληλεπίδραση μπορεί να συμβάλει στην ανήσυχη ιδιοσυγκρασία τους.
Παρ όλες τις εξελίξεις είναι δύσκολο να γνωρίζουμε εάν ορισμένες διαφορές στον εγκέφαλο είναι η αιτία ή η συνέπεια μιας διατροφικής διαταραχής – από άποψη νευροβιολογίας, ενός “χαρακτηριστικού” ή μιας “ουλής”. Πιθανότατα, λέει ο Frank, μερικά προϋπάρχοντα χαρακτηριστικά του εγκεφάλου έθεσαν σε κίνδυνο ένα άτομο για την ανάπτυξη μιας διατροφικής διαταραχής, ενώ κάποιες άλλες εγκεφαλικές αλλαγές εξελίσσονται ανάλογα με τις διατροφικές συνήθειες του ατόμου.
“Οι θεραπείες για τις διατροφικές διαταραχές δεν είναι πολύ αποτελεσματικές. Τα ποσοστά υποτροπής είναι υψηλά και αυτό συμβαίνει επειδή οι θεραπείες δεν καθοδηγούνται από την κατανόηση της αιτιολογίας της διαταραχής”
Christina Wierenga
Ένα πράγμα που κάνει αυτούς τους ασθενείς πολύ δύσκολο να θεραπευτούν είναι ότι συχνά δεν έχουν επίγνωση της σοβαρότητας της διαταραχής και πολλές φορές δεν έχουν κίνητρο να αλλάξουν, λέει η Christina Wierenga.
Η Wierenga και άλλοι ερευνητές είναι αισιόδοξοι ότι η νευροεπιστήμη θα δείξει το δρόμο για νέα φάρμακα και θεραπευτικά εργαλεία. Αυτή και ο Kaye έχουν ήδη αρχίσει να δοκιμάζουν νέα θεραπευτικά προγράμματα που προέρχονται από τη νευροβιολογία. Η παρουσίαση των ευρημάτων που βασίζονται στην έρευνα του εγκεφάλου μπορεί να είναι χρήσιμη στην κινητοποίηση των ασθενών προς την κατεύθυνση της ανάρρωσης.
Η έμφαση στη νευροβιολογία των διαταραχών μειώνει επίσης το στίγμα, λέει ο Zucker και βοηθά τους γονείς να καταλάβουν καλύτερα πώς να στηρίζουν τα παιδιά τους κατά τη διάρκεια της θεραπείας, “Παρουσιάζοντας κυκλώματα εγκεφάλου που δεν λειτουργούν αποτελεσματικά προσφέρουμε στους γονείς κάποια παύση και τους βοηθάμε να κατανοήσουν την ασθένεια του παιδιού τους”, λέει ο Zucker.
Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και ΑΝ
Θεραπεία βασισμένη στην ιδιοσυγκρασία (temperament based treatment model)
Συμπεριφορικές στρατηγικές
Ο πρωταρχικός στόχος αυτής της θεραπείας δεν είναι να προσπαθήσει να αλλάξει την ιδιοσυγκρασία, η οποία είναι ένα σχετικά σταθερό σύνολο χαρακτηριστικών. Αντίθετα, επιδιώκουμε να διδάξουμε την ασθενή και τους φροντιστές να αναγνωρίζουν τα ιδιοσυγκρασιακά πρότυπα αλλά και τους τρόπους να αναπτύξουν στρατηγικές που να ευνοούν την ανάρρωση. Να οικοδομήσουν με άλλα λόγια εξωτερικές δομές που να προάγουν συμπεριφορές υπέρ της αποκατάστασης.
Ανάπτυξη εποικοδομητικών στρατηγικών για την αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών
Μελέτες δείχνουν ότι οι βιολογικοί παράγοντες και οι παράγοντες της προσωπικότητας που συμβάλλουν στην ανάπτυξη Ανορεξίας παραμένουν μετά την ανάρρωση (Anderluh et al., 2003; Cassin & νοη Ranson, 2005; Kaye et αϊ., 2004; Lilenfeld, 2011; Wagner et αl., 2006).
Αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι τα άτομα με Ανορεξία ανακάμπτουν, εν μέρει, αναπτύσσοντας εποικοδομητικούς -αντί για καταστροφικούς τρόπους – να χρησιμοποιήσουν την ιδιοσυγκρασία τους. Για παράδειγμα, ενήλικες που έχουν αναρρώσει από Ανορεξία τείνουν να τρώνε τα ίδια τρόφιμα και τις ίδιες ποσότητες την ίδια στιγμή κάθε μέρα επειδή έχουν δυσκολία με τις επιλογές τροφών (που αυξάνει το άγχος) και την αξιολόγηση της πείνας και του κορεσμού τους.
Έτσι, οι ενήλικες με Ανορεξία μπορεί να μάθουν να διαχειρίζονται την ιδιοσυγκρασία τους με επιτυχία μειώνοντας τις επιλογές (αβεβαιότητα) και χρησιμοποιώντας την τάση τους να τηρούν τους κανόνες και τη δομή με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίζουν την επαρκή καθημερινή θερμιδική πρόσληψη.
Ενεργοποίηση της υποστήριξης των φροντιστών
Οι θεραπείες για εφήβους με Ανορεξία είναι πιο ελπιδοφόρες από ότι για ενήλικες και τα στοιχεία δείχνουν ότι η συμμετοχή της οικογένειας είναι κρίσιμη στην επιτυχία της θεραπείας στον/στην έφηβο .
Σημαντικά στοιχεία δείχνουν ότι η οικογενειακή θεραπεία (FBT), η οποία επικεντρώνεται κυρίως στην αποκατάσταση του βάρους με την εξουσιοδότηση της οικογένειας να αναλαμβάνει τον έλεγχο της επανασίτισης του παιδιού, είναι η πιο αποτελεσματική προσέγγιση στη θεραπεία εφήβων με Ανορεξία (Lock & le Grange, 2005).
Αλλά και σε μια έρευνα που αξιολογούσε τις αντιλήψεις των ενηλίκων για τους παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάκαμψη, οι «υποστηρικτικές σχέσεις» ήταν ο πιο συχνά αναφερόμενος καταλύτης για την ανάρρωση (Tozzi, Sullivan, Fear, McKenzie, & Bulik, 2003).
Ο περιορισμός της τροφής μέσω της δίαιτας είναι πιθανόν το πιο δύσκολο και ανθεκτικό σύμπτωμα της διαταραχής. Είναι επομένως κρίσιμη η ανάπτυξη μιας θεραπείας σχεδιασμένης για να διδάξει τους φροντιστές τις δεξιότητες που απαιτούνται για τη διαχείριση της ιδιοσυγκρασίας που βασίζεται στον πυρήνα της παθολογίας των διατροφικών διαταραχών, ώστε να είναι σε θέση να βοηθήσουν αποτελεσματικά τους αγαπημένους τους.
Πολλοί φροντιστές πρέπει να αναπτύξουν ενσυναίσθηση και στρατηγικές για να εργαστούν με εποικοδομητικό τρόπο. Η επικριτική στάση και οι εχθρικές σχέσεις αυξάνουν τον κίνδυνο για επιμονή της ασθένειας αλλά και υποτροπής σε πολλές ψυχιατρικές διαταραχές (Hooley & Hiller, 2001).
Οι ασθενείς που έχουν αναρρώσει προσδιορίζουν μια υποστηρικτική σχέση ως βασική κινητήρια δύναμη στην ανάρρωση (Bulik et al., 2012, Maxwell et al., 2011; Tozzi et al., 2003).
Εκπαίδευση στη νευροβιολογία της νόσου
Αυτές οι στρατηγικές έχουν σχεδιαστεί για να παρέχουν μια κοινή γλώσσα για να συζητήσουμε τη διαταραχή, να αυξήσουμε την ενσυναίσθηση, να εξουδετερώσουμε τις αντιστάσεις του ασθενή και τις αντιδράσεις των φροντιστών μέσω της αποπροσωποποίησης των συμπτωμάτων και της μείωσης της αρνητικής συναισθηματικότητας (ενοχή, ντροπή και δυσαρέσκεια) με σκοπό τη διευκόλυνση της συνεργασίας και της υποστήριξης.
Οι στρατηγικές περιλαμβάνουν:
Εφαρμογή μιας ρουτίνας πριν από το γεύμα για την απόσπαση των ασθενών από τις αρνητικές εσωτερικές καταστάσεις που σχετίζονται με την πρόβλεψη για τα αποτελέσματα της κατανάλωσης (αύξηση ΣΒ) και της μείωσης του άγχους γύρω από την έκθεση στην τροφή.
Την αύξηση της προβλεψιμότητας και της ασφάλειας όσον αφορά την τροφή διατηρώντας ταυτόχρονα την θερμιδική επάρκεια με στόχο την μείωση του άγχους και τη σταδιακή αύξηση του βάρους (π.χ. σταθερό σχέδιο γεύματος με σταδιακά αυξανόμενες θερμίδες σε βάθος χρόνου, σταδιακή αύξηση του πλουραλισμού των τροφών από τις πιο ασφαλείς στις πιο αγχογόνες, σταδιακές αλλαγές στα setting του φαγητού από το γεύμα με τους θεραπευτές και την οικογένεια σε γεύμα σε εστιατόριο).
Εποπτευόμενα γεύματα με τους θεραπευτές και τα μέλη της ομάδας υποστήριξης για επιτήρηση- υποστήριξη και απόσπαση του ασθενούς όταν το άγχος και οι εμμονές συμβάλλουν στη μείωση ή την άρνηση λήψης τροφής (μια εξαιρετική στρατηγική εδώ είναι ένας σύντομος περίπατος).
“Ο εγκέφαλός μας βασίζεται στη κίνηση και ο μόνος τρόπος να επανεκκινήσουμε έναν “κολλημένο” εγκέφαλο είναι μέσα απ’ την κίνηση και την απόσπαση της σκέψης ”
Dr. Laurra Hill
CEO of C.B.L
Συμπεράσματα και προτάσεις
Τα γονίδια σχηματοποιούνται απ’ το περιβάλλον και εκφράζονται ως προκαθορισμένα χαρακτηριστικά (traits) πχ η τελειομανία ή η αποφυγή (harm avoidance). Τα χαρακτηριστικά εκφράζονται με συγκεκριμένο τρόπο σε συγκεκριμένες εγκεφαλικές δομές και προκαλούν συγκεκριμένα συμπεριφορικά φαινόμενα.
Το ζητούμενο επομένως της θεραπείας έχει πλέον τεκμηριωθεί ότι δεν μπορεί να είναι η αλλαγή του ατόμου, αλλά η εκπαίδευσή του ώστε να μάθει να χρησιμοποιεί τα χαρακτηριστικά του προς όφελός του πχ ένας άνθρωπος με ψυχαναγκαστικά και τελειομανιακά χαρακτηριστικά μπορεί να γίνει ένας εξαιρετικός χειρουργός, γραμματέας ή λογιστής.
To ψυχικό τραύμα προκαλεί δομικές αλλαγές σε τμήματα του εγκεφάλου και αυτές οι αλλαγές προκαλούν συγκεκριμένες δυσλειτουργίες οι οποίες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε παρατηρήσιμες συμπεριφορές. Η νευροβιολογική προσέγγιση προτείνει μια ριζική αλλαγή επιστημονικού παραδείγματος στην κατεύθυνση της χαρτογράφησης των συμπτωμάτων σε συγκεκριμένες δομές του εγκεφάλου πχ οι συναισθηματικές διαταραχές είναι ρυθμιστικές διαταραχές του λιμπικού συστήματος.
Ο εγκέφαλός μας είναι εξελικτικά οργανωμένος απ’ την βάση στην κορυφή και αυτή την πορεία οφείλουν να ακολουθούν οι παρεμβάσεις μας. Η σειρά της πυραμίδας ξεκινώντας από την βάση είναι η κίνηση, ακολουθούν τα συναισθήματα και στην κορυφή βρίσκονται οι ανώτερες απαρτιωτικές – συντελεστικές λειτουργίες.
Σύμφωνα με τα παραπάνω οφείλουμε να εφαρμόζουμε τεχνικές στοχευμένες στη συγκεκριμένη δυσλειτουργία του εγκεφάλου, βοηθώντας τον ασθενή να υπερβεί τα εμπόδια που του βάζει ο εγκέφαλος του. Οι παρεμβάσεις μας πρέπει να είναι σχεδιασμένες ώστε να είναι σε συμφωνία με τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά του ασθενούς και όχι ενάντια σε αυτά. Πέρα απ’ την απαραίτητη δομή θα πρέπει να εξατομικεύονται στις συγκεκριμένες ανάγκες του κάθε ασθενούς.
Στη νευρική ανορεξία για παράδειγμα οι ασθενείς παρουσιάζουν αδυναμία να αποφασίσουν όταν έχουν πολλές επιλογές. Και αυτό γνωρίζουμε πλέον ότι προκαλείται από δυσλειτουργία συγκεκριμένων εγκεφαλικών περιοχών που εμπλέκονται στο σύστημα λήψης αποφάσεων. Ως θεραπευτές λοιπών αντί να διαμαρτυρόμαστε για την αέναη “κωλυσιεργία” τους θα ήταν χρήσιμο να τους δίνουμε 2 ή το πολύ 3 εναλλακτικές επιλογές ώστε να είναι σε θέση να επιλέξουν!
Είναι πλέον καιρός να σταματήσουμε ως θεραπευτές να στηματίζουμε και να επανατραυματίζουμε τους ασθενείς μας κατηγορώντας ως χειριστικούς, κακομαθημένους, ναρκισσιστές ή οτιδήποτε άλλο. Οι άνθρωποι κάνουν αυτό που τους επιτρέπει ο εγκέφαλός τους να κάνουν. Και επειδή ο τραυματισμένος εγκέφαλος δεν μπορεί να κάνει -είναι τυφλός σε ορισμένα σημεία- χρειάζεται ένα εξωτερικό δίχτυ προστασίας και στήριξης (αποτελούμενο απ’ τους θεραπευτές, την οικογένεια, το φιλικό περιβάλλον του ασθενή) για να τα καταφέρει. Αυτό αφορά τις διατροφικές διαταραχές αλλά και κάθε άλλη τραυματική κατάσταση (π.χ θεραπεία των εξαρτήσεων, σεξουαλικό τραύμα κλπ).
References
New insights on eating disorders Scientists are uncovering the faulty neurobiology behind anorexia and bulimia By Kirsten Weir, Μοnitor in Psychology, April 2016, Vol 47, No. 4.
Temperament‐based Treatment for Anorexia Nervosa, Walter H. Kaye, Christina E. Wierenga, Stephanie Knatz, June Liang, Kerri Boutelle, Laura Hill, Ivan Eisler, First published: 06 November 2014 https://doi.org/10.1002/erv.2330
The Couple (Das Paar) (1922) by Walter Gramatté
Η νευρο- ευπλαστότητα της τραυματικής μνήμης
Η κριτική (δίκαια ή υπερβολική) που έχει ασκηθεί στον συμπαθή παππού της Ψυχοθεραπείας, θα μπορούσε άνετα να καταλάβει τα μισά ράφια της βιβλιοθήκης του Κογκρέσου.
Σε ένα πράγμα είχε -αποδεδειγμένα πλέον- δίκιο ο Σίγκμουντ. Ότι η συμπεριφορά μας σε μεγάλο βαθμό (και σχεδόν πάντοτε στην ψυχοπαθολογία) καθοδηγείται απο εκείνο που ίδιος είχε ονομάσει ενορμήσεις.
Ο ενορμήσεις σύμφωνα με την τρέχουσα επιστημονική αντίληψη, αντιπροσωπεύουν τα υποσυνείδητα εσωτερικευμένα μοντέλα (internal working models) και είναι συμπεριφορικά σχήματα (με τις αντίστοιχες νοητικές, συναισθηματικές και σωματικές τους διαστάσεις) που συνήθως έχουν σχηματοποιηθεί κατα την παιδική ηλικία.
Τα συγκεκριμένα συμπεριφορικά μοντέλα βρίσκονται αποθηκευμένα σε "σφραγισμένα" μνημονικά δίκτυα αποτελούμενα απο αρνητικά και ιδιαίτερα φορτισμένα συναισθηματικά γεγονότα (ψυχικά τραύματα, γεγονότα παραμέλησης, δυσμενείς εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, απώλειες, ασθένειες, ατυχήματα κλπ.).
Η δράση τους πυροδοτείται απο συγκεκριμένους εσωτερικούς ή εξωτερικούς παράγοντες πυροδότησης (triggers), εξελισσόμενη ταχύτατα σε μη συνειδητό/ μη γνωστικό επίπεδο στις υποφλοιικές περιοχές του εγκεφάλου.
Μέχρι πρόσφατα οι νευροεπιστήμονες θεωρούσαν ότι άρρητες μνήμες είναι αδύνατον να τροποποιηθούν άμεσα εξαιτίας της ενοποίησης που υφίσταται η μνήμη (memory consolidation) όταν μεταφέρεται στην μακρόχρονη αποθήκευση (Long Term Memory).
Εξαιτίας της συγκεκριμένης (και όπως αποδείχθηκε εσφαλμένης) πεποίθησης, όλα τα ψυχοθεραπευτικά μοντέλα παραδοσιακά εστίασαν στην "εγκατάσταση" ανταγωνιστικών - παράλληλων (λειτουργικών) σχημάτων τα οποία μέσω της επανάληψης και της νευροπλαστικής ικανότητας του εγκεφάλου - της ικανότητας δηλαδή που έχει ο εγκέφαλος να δημιουργεί συνεχώς δίκτυα νευρικών κυττάρων - θα μπορούσαν ενδεχομένως να λειτουργήσουν ανταγωνιστικά με τα πρωταρχικά δυσλειτουργικά σχήματα ή υπο προυποθέσεις να τα αντικαταστήσουν.
Έχουμε πλέον μια ικανή εξήγηση για τις δυσκολίες που παρουσιάζονται στη θεραπεία του ψυχικού τραύματος, ιδίως εκείνου που έχει τις ρίζες του στην παιδική ηλικία. Παράλληλα έχουμε και μια σαφή ένδειξη ότι πιθανά υπάρχει ταχύτερος και ασφαλέστερος δρόμος για την θεραπεία.
Οι σύγχρονες εξελίξεις στις νευροεπιστήμες έχουν αποδείξει πλέον ότι οι παγιωμένες άρρητες μνήμες σε αντίθεση με ότι πιστεύαμε μπορούν να τροποποιηθούν και να αντικατασταθούν μέσα απ' την διαδικασία που αποκαλείται μνημονική επανενοποίηση (memory reconsolidation).
Η παραδοσιακή άποψη της αποθήκευσης της μνήμης θεωρεί ότι σε κάθε ανάκληση μιας προηγούμενης εμπειρίας, ανακτάται το αρχικό μνημονικό ίχνος. Αυτή η άποψη αμφισβητήθηκε από δεδομένα που δείχνουν ότι οι μνήμες κατά την διάρκεια της ανάκτησης είναι επιρρεπείς σε αλλαγές και επομένως κάθε μελλοντική ανάκτηση χρησιμοποιεί τις τροποποιημένες πληροφορίες.
Επίσης είναι σημαντικό να γνωρίζουμε οτι η τροποποίηση δεν αφορά τη διαγραφή του μνημονικού ίχνους του τραυματικού γεγονότος (αμνησία), αλλά των συναισθημάτων, των πεποιθήσεων και των σωματικών διεγέρσεων που επιφέρει η ανάκληση του. Με άλλα λόγια το τραύμα γίνεται -επιτέλους- μια κακή ανάμνηση και οχι μια διαρκής αναβίωση που φέρνει ξανά και ξανά στο παρόν όλο τον πόνο και τον τρόμο της στιγμής που δημιουργήθηκε.
Αυτές οι εξελίξεις μεταθέτουν τον στόχο της θεραπευτικής παρέμβασης στην κατεύθυνση της τροποποίησης της ίδιας της τραυματικής μνήμης και των συνοδών συναισθηματικών αντιδράσεων που προκαλεί η ενεργοποίηση της. Και πράγματι τις τελευταίες δυο δεκαετίες παρουσιάζεται μια ταχεία ανάπτυξη ψυχοθεραπευτικών μεθόδων που στοχεύουν άμεσα στην τραυματική μνήμη. Ενδεικτικά αναφέρω εδώ τις EMDR, Somatic Experiences, NARM, Flash techniques κλπ.
Αυτό είναι μοντέρνο διεπιστημονικό παράδειγμα πάνω στο οποίο μπορεί να εξελιχθεί η ψυχοθεραπευτική επιστήμη.
Ένα παράδειγμα που δεν απορρίπτει την θεωρητική / φιλοσοφική και εμπειρική παράδοση, αλλά που ταυτόχρονα προσφέρει ένα καινοφανές framework εξέλιξης του επιστημολογικού μας παραδείγματος, ώστε η διάγνωση να ξεφύγει απ την περιγραφικότητα, την κυκλική αιτιότητα και την αλληλοεπικάλυψη των κριτηρίων του DSM και του ICD για να μεταβεί σε αιτιολογικά μοντέλα της ψυχικής νόσου βασισμένα περισσότερο στην νευροεπιστήμη και λιγότερο στην στατιστική.
Αναπτυξιακό τραύμα και διατροφικές διαταραχές
Ο Brewerton (2007) συνοψίζει τα ερευνητικά ευρήματα λέγοντας ότι η σεξουαλική κακοποίηση της παιδικής ηλικίας είναι στατιστικά σημαντικός αλλά μη ειδικός παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη διατροφικής διαταραχής.
Σε μια πρόσφατη μετα-ανάλυση 37 μακροχρονίων μελετών βρέθηκε ότι η παιδική σεξουαλική κακοποίηση συσχετίζεται με αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, διαταραχές διατροφής, διαταραχή μετατραυματικού στρες, διαταραχές ύπνου και απόπειρες αυτοκτονίας στην ενήλικη ζωή (Chen, Murad, Paras, Colbenson, Sattler, 2010).
Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι οι σεξουαλικά κακοποιημένες γυναίκες είναι πιθανότερο να αναφέρουν μια διατροφική διαταραχή και φτωχή ψυχική υγεία σε σχέση με μη σεξουαλικά κακοποιημένες γυναίκες (Faravelli, Giugni, Salvatori & Ricca, 2004; Tagay, Schlegl & Senf, 2010).
Άλλοι τύποι τραύματος που αναφέρουν οι ασθενείς που πάσχουν από διατροφικές διαταραχές περιλαμβάνουν:
Φυσική και συναισθηματική κακοποίηση (Kent, Waller & Dagnan, 1999; Rorty, Yager & Rossotto, 1994), παρενόχληση και bullying (Matteo & Espelage, 2002), διαζύγιο και απώλεια κάποιου μέλους της οικογένειας (Dalle Grave, Rigmonti, Todisco & Oliosi, 1996; Mahon, Bradeley, Harvey, Winston & Paler, 2001)
Ειδικότερα το τραύμα είναι συχνότερο σε ασθενείς που πάσχουν από Βουλιμία σε σχέση με μη βουλιμικούς ασθενείς (Smolak & Murnen, 2002; Striegel-Moore, Dohm, Pike, Wilfley & Fairburn, 2002)
Η επικράτηση των τραυματικών γεγονότων στις πάσχουσες από διατροφικές διαταραχές κυμαίνεται απο 37% μέχρι 100% (Dalle Grave et al., 1996; Mitchell et al., 2012)
Συμπεριφορές τραυματισμένων παιδιών:
- Θυμός-Ευερεθιστότητα
- Επιθετικότητα/tantrums
- Παρορμητικότητα Συναισθηματικές μεταπτώσεις
- Δυσκολία στη σύναψη και διατήρηση σχέσεων
Η Συμπεριφορά των τραυματισμένων παιδιών δεν είναι επιλογή, είναι βιολογία!
Τι προκαλεί το τραύμα
Μεταβολικές διαταραχές
- Adrenaline
- Noradrenaline
- Cortisole
- Testosterone
Συναισθηματικές & Συμπεριφορικές διαταραχές
- Θυμός
- Επιθετικότητα
- Φόβος
Η (νευρολογική) κατάσταση του σώματος επηρεάζει:
- Τα συναισθήματα
- Την συμπεριφορά
- Την σκέψη
Πως αντιδρά το σώμα στην απειλή, το τοξικό στρές και τις αντιξοότητες ;
Mε την ενεργοποίηση (επικράτηση) του συμπαθητικού αυτόνομου νευρικού συστήματος
Επικράτηση του συμπαθητικού ΑΝΣ
- Ο υποθάλαμος ενεργοποιεί τους αδρενεργικούς αδένες να ελευθερώσουν αδρεναλίνη και κορτιζόλη.
- Οι ορμόνες τους στρες επηρεάζουν το αναπνευστικό και το καρδιαγγειακό σύστημα. Το ήπαρ παράγει γλυκόζη για να αυξήσει την ενέργεια του σώματος.
- Οι μύες συσπώνται με αποτέλεσμα υπό τάση πονοκέφαλους , μυϊκούς και αυχενικούς πόνους.
- Οι ορμόνες του στρές εξασθενούν το ανοσοποιητικό σύστημα και μειώνουν την ικανότητα του σώματος να αντιστέκεται σε εξωτερικά παθογόνα.
Αναφορές
Understanding neurobiology of psychological trauma
Η εποχή του "συνθετικού" ψυχοθεραπευτή
Είναι η εποχή της "σύνθεσης" ενός μετα- αφηγήματος που η ψυχοθεραπεία αναγνωρίζεται ως μια απαρτίωση πολλών και διαφορετικών εργαλείων (tools ή modules), τα οποία προέρχονται απο σχολές σκέψης και πρακτικής οι οποίες μπορεί να είναι ανταγωνιστικές ή ακόμα και ασύμβατες μεταξυ τους.
Μια κατακερματισμένη και μηχανιστική συρραφή τεχνικών και πρωτοκόλλων απ' την οποία απουσιάζει το θεωρητικό υπόβαθρο, οι γόνιμες υποθέσεις, ο στοχασμός στη βάση μιας μεθόδου κι ενός επιστημονικού παραδείγματος.
Στην χώρα του "οτι δηλώσεις είσαι" το μοντέρνο τρέντ είναι " Συνθετικός ψυχοθεραπεύτης".
Για να είσαι συνθετικός θα πρέπει να κατέχεις εις βάθος το κάθε επιμέρους! Θα πρέπει να εισαι σε θεση να διαχωρίσεις, να διαφοροποιήσεις, να βρείς τις κοινές συντεταγμένες των στοιχείων, θα πρέπει να μπορείς να εμπεριέχεις τις αντιφάσεις ώστε μέσα απ την πολυφωνία και την αντι-φωνία να καταλήγεις σε ενα λόγο συνεντικό εμπεριεκτικό και σε μια πρακτική με αρχή, μέση και τέλος.
Συνθετικός στην ψυχοθεραπεία σημαίνει πορεία ζωής και πρακτικής οχι αφετηρία. Συνθετικό στην ψυχοθεραπεία είναι κάθε κομμάτι ενος δυσεπίλυτου πάζλ και οχι ενα μίξερ για κάθε εύληπτο (και ευπώλητο) χυλό που σερβίρεται αριστερά δεξιά στα διάφορα κέντρα αριστείας.
Art: Alexander Liberman Synthesis n.d. (MOMA Collection)