Πως μιλάμε στα παιδιά για το διαζύγιο
Ζούμε σε μια εποχή μακρόχρονης και γενικευμένης κρίσης, κρίσης οικονομικής θεσμών άλλα και αξιών.
Η κρίση πρωτίστως σημαίνει αναπροσαρμογή σε μια ταχέως μεταβαλλόμενη κοινωνική πραγματικότητα. Η οικογένεια, ως βασικό κύτταρο του κοινωνικού ιστού, διανύει μια μεταβατική φάση και ως ζωντανός οργανισμός χρειάζεται αναπροσαρμογή.
Το διαζύγιο αποτελεί έναν πολύ ισχυρό παράγοντα κινδύνου για τη δημιουργία κρίσης στην οικογένεια. Όπως κάθε κρίση παρουσιάζεται με ορισμένα συναισθηματικά χαρακτηριστικά που λίγο ως πολύ επηρεάζουν το κάθε μέλος και ιδιαίτερα τα παιδιά.
Το διαζύγιο βιώνεται ως μια διαδικασία πένθους, που εμπεριέχει μια σειρά αλληλοεπικαλυπτόμενων σταδίων: άρνηση, απώλεια, κατάθλιψη, θυμό και αμφιθυμία, επαναπροσδιορισμό της προσωπικής ταυτότητας και νέα σχέδια για τη ζωή.
Δεν υπάρχουν επομένως ανώδυνα διαζύγια και δεν υπάρχει περίπτωση τα παιδιά μιας οικογένειας να βγουν αλώβητα από μια τέτοια έντονη και συναισθηματικά φορτισμένη κατάσταση.
Με ψυχολογικούς όρους μιλώντας οι παρεμβάσεις των γονέων αλλά και των ειδικών (ψυχολόγων – συμβούλων γάμου – νομικών- δικαστικών αρχών --εκπαιδευτικών ) θα πρέπει να εστιάζουν στον περιορισμό της βλάβης (harm reduction) και την εν εύθετο χρόνω αποκατάσταση των βλαβερών επιδράσεων του διαζυγίου στα παιδιά
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΑΖΥΓΙΟΥ
Πέρα από τις άμεσες συναισθηματικές επιπτώσεις του πένθους οι έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά στην συνθήκη ενός διαζυγίου βιώνουν μικρότερη οικονομική ασφάλεια, έχουν χαμηλότερες ακαδημαϊκές επιδόσεις αλλά και μικρότερα ποσοστά απασχολησιμότητας ως νεαροί ενήλικες.
Απο την άλλη μεριά παράγοντες όπως η ηλικία των παιδιών, ο χρόνος που μεσολάβησε απ το διαζύγιο, το γονεϊκό στυλ, η οικονομική σταθερότητα, η μορφή της γονικής σύγκρουσης πριν και μετά το διαζύγιο, είναι αποφασιστικής σημασίας για την ικανότητα προσαρμογής των παιδιών.
Να θυμάστε ότι η επανασύσταση της αρχικής οικογένειας είναι συχνά το φαντασιακό ζητούμενο των παιδιών ακόμη και με την παρέλευση δεκαετιών απ’ το διαζύγιο των γονιών τους.
ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ
Πολλές φορές οι γονείς εμπλέκουν τα παιδιά στις διαμάχες τους και επιχειρούν να τα έχουν συμμάχους στον “πόλεμο” εναντίον του άλλου γονέα.
Τα παιδιά όμως, σε μια τέτοια συνθήκη βιώνουν σύγχυση και συναισθηματικό διχασμό, καθώς σε κάθε επιλογή τους θα έχουν αναγκαστικά να αντιμετωπίσουν τα αφόρητα συναισθήματα του φόβου της απόρριψης αλλά και της ενοχής απέναντι στον ένα από τους δυο γονείς τους.
Ένα σημαντικό μήνυμα προς τους γονείς είναι να μην λησμονούν ότι οι άνθρωποι χωρίζουν από σύζυγοι και όχι από γονείς των παιδιών τους
Είναι επομένως απόλυτα απαραίτητο να αποφεύγεται η χρησιμοποίηση των παιδιών από τους γονείς, στο βαθμό που μια τέτοια πρακτική προκαλεί έντονες συναισθηματικές συγκρούσεις και αναστέλλει τις διαδικασίες προσαρμογής τους στη μετά το διαζύγιο εποχή.
Ενισχυτικοί παράγοντες στην προσαρμογή των παιδιών είναι:
H
σωστή
ενημέρωση από
τους γονείς, ο διάλογος για το διαζύγιο
και τις αιτίες του (αναλόγως φυσικά της
ηλικίας τους) , ο περιορισμός στις
διαμάχες των γονέων και η ικανότητα
αυτού που έχει την επιμέλεια για
ουσιαστική επικοινωνία, φροντίδα και
επίβλεψη.H
ποιότητα
των σχέσεων του παιδιού με τους γονείς
του πριν
και μετά
το διαζύγιο.
Ειδικότερα, η σχέση του παιδιού με τον
γονέα που φεύγει είναι ιδιαίτερα
σημαντική. Η ασυνεπής και σπάνια
επικοινωνία μπορεί να ερμηνευθεί ως
έλλειψη αγάπης και ενδιαφέροντος.Η ενσυναισθητική
στάση (που
σημαίνει την ικανότητα των γονέων να
μπαίνουν στη θέση των παιδιών τους και
να βιώνουν τα συναισθήματα τους), και
η ανοιχτή
ακρόαση
χωρίς κριτική απέναντι στα επώδυνα
συναισθήματα των παιδιών τους.Η σταδιακή
αποκατάσταση του αισθήματος ασφάλειας
και η έμπρακτη
διαβεβαίωση των πραγματικών αισθημάτων
της αγάπης
απέναντι στα παιδιά, που είναι ίσως η
λυδία λίθος για την ομαλή ψυχοκοινωνική
τους εξέλιξη.
Μπλέτσος Κων/νος – Ψυχολόγος PhD (c), Msc , BA
Ψυχιατρική Παίδων Εφήβων Σισμανόγλειο – Αμ. Φλέμινγκ ΓΝΑ
Towards a Fourth Cosmology of Doctor-Patient Relationship: A Reflection on the Virtual Patient Community PatientsLikeMe
https://ecothen.net/nextcloud/index.php/s/bYZ56ycWfTtszQ5
Εκπαίδευση στη Νευροβιολογία του εγκεφάλου με την Dr Laura Hill
Μια πολυ ενδιαφέρουσα εκπαίδευση είχαμε την χαρά να παρακολουθήσουμε οι συνεργάτες του ΕΚΔΔ, απο την Dr Laura Hill * συνδημιουργό του πρωτοποριάκου μοντέλου θεραπείας των διατροφικών διαταραχών TBT-S.
Θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας ορισμένα σημεία προσπαθώντας να συνοψίσω -όσο αυτό είναι δυνατόν - την πληθώρα των πληροφοριών σε ορισμένα key points.
Ο εγκέφαλός μας είναι εξελικτικά οργανωμένος απ’ την βάση στην κορυφή και αυτή την πορεία οφείλουν να ακολουθούν οι παρεμβάσεις μας. Η σειρά της πυραμίδας ξεκινώντας από την βάση είναι η κίνηση, ακολουθούν τα συναισθήματα και στην κορυφή βρίσκεται η σκέψη.
Οι θεραπευτές οφείλουμε να έχουμε κατά νου ότι η θεραπευτική πρακτική πρέπει να καλύπτει αυτή την συνθήκη. Να εφαρμόζουμε λοιπών τις παρεμβάσεις μας έχοντας κατά νου την βασική γνώση της κινησιολογίας του εγκεφάλου και της συναισθηματικής ρύθμισης για να μεταβούμε στα ανώτερα επίπεδα της σκέψης.
Σύμφωνα με τα παραπάνω οφείλουμε να εφαρμόζουμε τεχνικές στοχευμένες στη συγκεκριμένη δυσλειτουργία του εγκεφάλου, βοηθώντας τον ασθενή να υπερβεί τα εμπόδια που του βάζει ο εγκέφαλος του.
Στη νευρική ανορεξία για παράδειγμα οι ασθενείς παρουσιάζουν αδυναμία να αποφασίσουν όταν έχουν πολλές επιλογές. Και αυτό γνωρίζουμε πλέον ότι προκαλείται από δυσλειτουργία συγκεκριμένων εγκεφαλικών περιοχών που εμπλέκονται στο σύστημα λήψης αποφάσεων. Ως θεραπευτές λοιπών αντί να διαμαρτυρόμαστε για την αέναη "κωλυσιεργία" τους θα ήταν χρήσιμο να τους δίνουμε 2 ή το πολύ 3 εναλλακτικές επιλογές ώστε να είναι σε θέση να επιλέξουν!
"Ο εγκέφαλός μας βασίζεται στη κίνηση και ο μόνος τρόπος να επανεκκινήσουμε έναν "κολλημένο" εγκέφαλο είναι μέσα απ την κίνηση και την απόσπαση της σκέψης (destruction)"
DR LAURA HILL
To ψυχικό τραύμα προκαλεί δομικές αλλαγές σε τμήματα του εγκεφάλου και αυτές οι αλλαγές προκαλούν συγκεκριμένες δυσλειτουργίες οι οποίες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε παρατηρήσιμες συμπεριφορές. Η νευροβιολογική προσέγγιση προτείνει μια ριζική αλλαγή επιστημονικού παραδείγματος στην κατεύθυνση της χαρτογράφησης των συμπτωμάτων σε συγκεκριμένες δομές του εγκεφάλου πχ οι συναισθηματικές διαταραχές είναι ρυθμιστικές διαταραχές του λιμπικού συστήματος.
Τα γονίδια σχηματοποιούνται απ' το περιβάλλον και εκφράζονται ως προκαθορισμένα χαρακτηριστικά (traits) πχ η τελειομανία ή η αποφυγή (harm avoidance).
Τα traits εκφράζονται με συγκεκριμένο τρόπο σε συγκεκριμένες εγκεφαλικές δομές και προκαλούν συγκεκριμένα συμπεριφορικά φαινόμενα. Το ζητούμενο επομένως της θεραπείας έχει πλέον τεκμηριωθεί ότι δεν μπορεί να είναι η αλλαγή του ατόμου, αλλά η εκπαίδευσή του ώστε να μάθει να χρησιμοποιεί τα χαρακτηριστικά του προς όφελός του πχ ένας άνθρωπος με ψυχαναγκαστικά και τελειομανιακά χαρακτηριστικά μπορεί να γίνει ένας εξαιρετικός χειρουργός, γραμματέας ή λογιστής.
Είναι πλέον καιρός να σταματήσουμε ως θεραπευτές να στιγματίζουμε και να επανατραυματίζουμε τους ασθενείς μας κατηγορώντας ως χειριστικούς, κακομαθημένους, ναρκισσιστές ή οτιδήποτε άλλο.
Οι άνθρωποι κάνουν αυτό που τους επιτρέπει ο εγκέφαλός τους να κάνουν. Και επειδή ο τραυματισμένος εγκέφαλος δεν μπορεί να κάνει -είναι τυφλός σε ορισμένα σημεία- χρειάζεται ένα εξωτερικό δίχτυ προστασίας και στήριξης (αποτελούμενο απ’ τους θεραπευτές, την οικογένεια, το φιλικό περιβάλλον του ασθενή) για να τα καταφέρει.
Αυτό αφορά τόσο τις διατροφικές διαταραχές αλλά και κάθε άλλη τραυματική κατάσταση (π.χ θεραπεία των εξαρτήσεων, σεξουαλικό τραύμα κλπ).
* Dr. Laura Hill is an Adjunct Associate Professor of Psychiatry and Behavioral Health at The Ohio State University, and Assistant Clinical Professor in the Department of Psychiatry, at The University of California, San Diego. She is a co-founder of the TBT-S Training Institute that began in April of 2022.
Περισσότερα για την Dr Laura Hill
Τι είναι η νευρική ανορεξία
Η έναρξη των συμπτωμάτων της νευρικής ανορεξίας εμφανίζεται συνήθως στις ηλικίες μεταξύ 10 και 18. Ασθενείς εκτός του ηλικιακού αυτού φάσματος δεν αποτελούν τυπικές περιπτώσεις και οι διαγνώσεις θα πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά. Μερικοί ασθενείς έτρωγαν επιλεκτικά ή είχαν δυσπεπτικά προβλήματα, πριν ακόμη από την ηλικία των 10. Ως επί το πλείστον, η πρακτική της αποκλίνουσας αυτής συμπεριφοράς, που ως στόχο έχει την απώλεια βάρους, ακολουθείται κρυφά.
Οι άρρωστοι με νευρική ανορεξία αρνούνται συνήθως να γευματίσουν με τις οικογένειές τους ή σε δημόσιους χώρους. Χάνουν βάρος, μειώνοντας δραστικά την πρόσληψη τροφής, ή μειώνοντας δυσανάλογα τις πλούσιες τροφές σε υδατάνθρακες και λίπη. Δυστυχώς, ο όρος “ανορεξία”, που σημαίνει απώλεια της όρεξης, είναι παραπλανητικός, διότι η απώλεια όρεξης είναι κατά κανόνα σπάνια μέχρι τα προχωρημένα στάδια της διαταραχής. Ενδείξεις ότι οι ασθενείς σκέπτονται συνεχώς την τροφή, αποτελούν το πάθος τους για συλλογή συνταγών παρασκευή περίπλοκων γευμάτων για άλλους.
Μερικοί ασθενείς δεν μπορούν να αντεπεξέρχονται συνέχεια στην εκούσια αυτοδέσμευση για περιορισμό της πρόσληψης τροφής και έτσι έχουν επεισόδια υπερφαγίας. Αυτά τα επεισόδια λαμβάνουν χώρα κατά κανόνα κρυφά και συνήθως τη νύκτα. Προκλητοί έμετοι συχνά ακολουθούν τα επεισόδια υπερφαγίας. Οι άρρωστοι κάνουν κατάχρηση υπακτικών και διουρητικών ακόμη προκειμένου να χάσουν βάρος. Κάποιες τελετουργικές ασκήσεις, η ποδηλασία, το περπάτημα, το τροχαδάκι και το τρέξιμο όλα σε υπερβολικό βαθμό αποτελούν συνήθεις δραστηριότητες (Kaplanand Sadocks, 2000 σ. 1003).
Οι ασθενείς με τη διαταραχή δηλώνουν περίεργη συμπεριφορά σε σχέση με το φαγητό. Κρύβουν παντού στο σπίτι φαγώσιμα και κουβαλάνε πολλές καραμέλες στις τσέπες και τις τσάντες τους. Ενώ τρώνε, προσπαθούν να βάλουν το φαγητό στις πετσέτες τους ή να το κρύψουν στην τσέπη τους. Τεμαχίζουν το κρέας τους μικρά κομμάτια και διαθέτουν πολύ χρόνο τακτοποιώντας τα κομμάτια-του φαγητού τους στο πιάτο τους. Εάν τους εκτεθεί αυτή η περίεργη συμπεριφορά, οι άρρωστοι συχνά απορρίπτουν ότι είναι περίεργη ή αρνούνται κατηγορηματικά να το συζητήσουν. Σε όλους τους ανθρώπους που πάσχουν από νευρική ανορεξία, υπάρχει ένας έντονος φόβος μήπως αποκτήσουν βάρος και γίνουν παχύσαρκοι, φόβος ο οποίος αναμφίβολα είναι συνυπεύθυνος για την έλλειψη ενδιαφέροντος για θεραπεία (και ακόμη, στην αντίσταση σε αυτήν).
Άλλα ψυχιατρικά συμπτώματα της νευρικής ανορεξίας που αναφέρονται συχνότερα στη βιβλιογραφία είναι η ιδεοψυχαναγκαστική συμπεριφορά, κατάθλιψη και άγχος. Οι ασθενείς έχουν την τάση να είναι άκαμπτοι και τελειοθηρικοί. Σωματικά συμπτώματα είναι συνηθισμένα, ιδιαίτερα επιγαστρική δυσφορία. Είναι συχνές οι ψυχαναγκαστικές κλοπές, συνήθως καραμελών και υπακτικών, αλλά σποραδικά ρούχων και άλλων αντικειμένων. (οπ. σ. 1004)
Οι πάσχοντες από τη διαταραχή εμφανίζουν συχνά ελλιπή σεξουαλική προσαρμογή. Πολλοί έφηβοι με ψυχογενή ανορεξία χαρακτηρίζονται από καθυστερημένη ψυχοκοινωνική σεξουαλική ανάπτυξη, ενώ στους ενηλίκους η έναρξη της νόσου συνοδεύεται συχνά από μείωση των ερωτικών τους ενδιαφερόντων. Έχει σημανθεί και μία μικρή (έως και σπάνια) μερίδα ασθενών στα» οποίων το προνοσηρό ιστορικό αναφέρεται μία χωρίς αναστολές σεξουαλική συμπεριφορά ή χρήση ουσιών (ή και τα δύο) και οι οποίοι δεν παρουσιάζουν μείωση του σεξουαλικού τους ενδιαφέροντος μετά από την εκδήλωση της διαταραχής.
Οι ασθενείς συνήθως εμφανίζονται στη θεραπεία όταν τα αποτελέσματα της νόσου έχουν γίνει εμφανή. Καθώς η απώλεια βάρους παίρνει σοβαρές διαστάσεις, εμφανίζονται σωματικά σημεία όπως υποθερμία (μέχρι και 35° C), οίδημα, βραδυκαρδία.
To DSM-IV αναγνωρίζει δύο τύπους ψυχογενούς ανορεξίας: τον περιοριστικό τύπο και τον τύπο με επεισόδια υπερφαγίας/καθαρτικό. Ο με επεισόδια υπερφαγίας/καθαρτικός είναι συχνός: Αφορά μέχρι και το 50% των περιστατικών. Κάθε ένας από τους δύο τύπους φαίνεται να έχει διακριτά χαρακτηριστικά ως προς το ιστορικό και την κλινική εικόνα. Άτομα με ανορεξία τύπου υπερφαγίας/καθαρτικών έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά με πάσχοντες από ψυχογενή βουλιμία (και όχι ανορεξία). Τα άτομα με διαταραχή τύπου υπερφαγίας/καθαρτικού έχουν συνήθως παχύσαρκα μέλη στις οικογένειές τους, ενώ και οι ίδιοι έχουν ιστορικό μεγαλύτερου σωματικού βάρους από ότι είχαν (πριν την εκδήλωση της διαταραχής) σι πάσχοντες από περιοριστικού τύπου ανορεξία. Οι πάσχοντες από τύπου υπερφαγίας/καθαρτικού ανορεξία είναι πιθανότερο να σχετίζονται με χρήση ουσιών, διαταραχή ελέγχου των παρορμήσεων και διαταραχές προσωπικότητας. Τα άτομα με περιοριστικού τύπου ψυχογενή ανορεξία περιορίζουν την επιλογή των τροφών τους, λαμβάνουν όσο το δυνατόν λιγότερες θερμίδες και χαρακτηρίζονται συχνά από ιδεοψυχαναγκαστικά φαινόμενα σχετικά με την τροφή και άλλα θέματα.
Οι ασθενείς και των δύο τύπων υπεραπασχολούνται με το βάρος και την εικόνα του σώματος τους, ενώ ασκούνται πολλές ώρες την ημέρα και μπορεί να εκδηλώνουν περίεργη συμπεριφορά ως προς την πρόσληψη τροφής. Και οι δύο τύποι ασθενών μπορεί να είναι κοινωνικά απομονωμένοι και με μειωμένο σεξουαλικό ενδιαφέρον. Μερικοί πάσχοντες από ψυχογενή ανορεξία μπορεί να χρησιμοποιούν καθαρτικά χωρίς όμως να παρουσιάζουν τάσεις υπερφαγίας. Η ψυχογενής ανορεξία έχει υψηλά ποσοστά συνοσηρότητας με μείζονες καταθλιπτικές διαταραχές.
Μείζων καταθλιπτική ή δυσθυμική διαταραχή έχει αναφερθεί σε ποσοστό μέχρι και 50% των ασθενών με ψυχογενή ανορεξία. Ο δείκτης αυτοκτονίας είναι υψηλότερος σε άτομα με ψυχογενή ανορεξία τύπου υπερφαγίας /καθαρτικό απ’ ότι σε αυτούς με τον περιοριστικό τύπο (Kaplan & Sadock, 2000, σ. 1005).
Kaplan, H, I., Sadock , B, J., Greeb, J,A.(2000). Ψυχιατρική, Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας: Αθήνα.
Η εφηβεία σήμερα (Gen Y)
Ένα βασικό διαμορφωτικό χαρακτηριστικό για την Gen Y είναι η πρόωρη και συχνή έκθεση στην τεχνολογία, η οποία έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα όσον αφορά τις γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές εκβάσεις (Immordino-Yang et al., 2012).
Για παράδειγμα οι έφηβοι σήμερα βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην τεχνολογία για να αλληλεπιδράσουν με άλλους, ή και να ρυθμίσουν τα συναισθήματα τους.
Η γενιά Y αναφέρεται συχνά ως η Peter Pan Generation επειδή τείνουν να καθυστερούν την είσοδό τους στην ενηλικίωση αναβάλλοντας την ανεξαρτητοποίηση από τους γονείς τους (Carroll et al., 2009).
H Gen Y χαρακτηρίζεται συχνά ως πιο σκεπτικιστική, με αμβλύ συναίσθημα και ανυπόμονη, σε σχέση με τους προκατόχους της – αναμφισβήτητα, λόγω της ωρίμανσης της σε ένα περιβάλλον διαφάνειας πληροφοριών και κυριαρχούμενο από τεχνολογίες που προσφέρουν άμεση ικανοποίηση
Οι έρευνες μεταξύ γενεών που διεξήχθησαν από τον Twenge (2007) δείχνουν ότι η Gen Y έχει μεγαλύτερη αίσθηση των δικαιωμάτων της και τάση να απορρίπτει τις κοινωνικές συμβάσεις, καθώς και μια αύξηση της τελειοθηρίας (Curan & Hill, 2017).
H Tελειοθηρία σχετίζεται θετικά με το άγχος και την κατάθλιψη
Λόγω της έκθεσής τους στην ταχέως μεταβαλλόμενη τεχνολογία, την προσιτή εκπαίδευση και τις οικογένειες υψηλής υποστήριξης, τα μέλη της Gen Y θεωρούνται πιο ανοιχτά στην αλλαγή, τεχνολογικά ενήμερα, καλύτερα εκπαιδευμένα, πιο ανεκτικά στην ποικιλομορφία και πιο αποτελεσματικά στο multitasking (NAS, 2006).
Ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους η Gen Y χρησιμοποιεί τα κοινωνικά μέσα είναι για να κοινωνικοποιηθεί και να βιώσει μια αίσθηση κοινότητας (Valkenburg et al., 2006).
Ως εκ τούτου, ένα θετικό αποτέλεσμα της χρήσης των κοινωνικών μέσων είναι η διαμόρφωση και διατήρηση του κοινωνικού κεφαλαίου (Berthon et al., 2011, Ellison et al., 2007, Valenzuela et al., 2009)
Τα κοινωνικά δίκτυα, όπως το Facebook, μπορούν να ενισχύσουν το κοινωνικό κεφάλαιο των νέων, διότι η ταυτότητά τους διαμορφώνεται από αυτό που μοιράζονται για τον εαυτό τους αλλά και με το τι μοιράζονται και συζητούν οι άλλοι γι ‘αυτούς (Christofides et al., 2009)
Άγχος και φόβος αποτυχίας στην εφηβεία
Εγκεφαλικές δομές υπεύθυνες για τη συναισθηματική ρύθμιση
ΑμυγδαλήΟ όρος άγχος (ή στρες) προέρχεται από το ρήμα ἄγχω, που στην αρχαία ελληνική γλώσσα σημαίνει σφίγγω ή πνίγω. Το άγχος είναι μια φυσιολογική σωματική και ψυχική αντίδραση σε μια απειλή ή σε μια αίτηση για την αντιμετώπιση απαιτητικών καταστάσεων (Wikipedia)
H αμυγδαλή είναι μια ομάδα νευρώνων, σε σχήμα αμυγδάλου που βρίσκεται κοντά στο εγκεφαλικό στέλεχος και θεωρείται μέρος του «πρωτόγονου» εγκεφάλου που αναλαμβάνει τις ενστικτώδεις λειτουργίες. Σχετίζεται με τα συναισθήματα, και ειδικά με τον φόβο, και τις αντιδράσεις σε αυτά. Συνδέεται με αρκετά από τα υπόλοιπα μέρη του εγκεφάλου και σε αυτήν καταλήγουν πρώιμα και ανεπεξέργαστα ερεθίσματα των αισθήσεων με σκοπό την ταχεία αντίδραση. Παίζει πρωτεύοντα ρόλο στη μνήμη, στη λήψη αποφάσεων, και στις συναισθηματικές αντιδράσεις.
Ο ιππόκαμπος αποτελεί μία εγκεφαλική δομή που είναι μέρος του μεταιχμιακού συστήματος. Συμμετέχει στη μεταφορά πληροφοριών από τη βραχυπρόθεσμη μνήμη στη μακροπρόθεσμη και την πλοήγηση στο χώρο. Οι άνθρωποι με εκτεταμένες διμερείς βλάβες στον ιππόκαμπο εμφανίσουν αδυναμία να σχηματίζουν και να συγκρατούν νέες πληροφορίες.Βλάβη στον ιππόκαμπο δεν επηρεάζει ορισμένους τύπους μνήμης, όπως την ικανότητα μάθησης νέων δεξιοτήτων. Το γεγονός αυτό υποδεικνύει ότι οι εν λόγω ικανότητες εξαρτώνται από διαφορετικούς τύπους μνήμης (διαδικαστική μνήμη) και διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου.
Υπάρχει σχέση μεταξύ του μεγέθους του ιππόκαμπου και της μνήμης. Μείωση του όγκου του ιππόκαμπου είναι ένα από τα πρώτα διαγνωστικά χαρακτηριστικά της νόσου Αλτσχάιμερ . Μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2011 διαπίστωσε ότι η άσκηση της σχετικά χαμηλής έντασης που εξαρτάται κυρίως από την αερόβια διαδικασία παραγωγής ενέργειας μπορεί να αυξήσει το μέγεθος του ιππόκαμπου σε ενήλικες ηλικίας 55 έως 80, καθώς και να βελτιώσει τον προσανατολισμό τους στο χώρο.
Ο ιππόκαμπος περιέχει υψηλά επίπεδα γλυκοκορτικοειδών υποδοχέων που τον καθιστούν ευάλωτο σε μακροπρόθεσμο στρες. Υπό κανονικές συνθήκες ο ιππόκαμπος ρυθμίζει την παραγωγή της κορτιζόλης. Ωστόσο, η περίσσεια κορτιζόλης φθείρει τους νευρώνες του ιππόκαμπου. Σοβαρό και μακροχρόνιο μετατραυματικό στρες προκαλεί ατροφία του ιππόκαμπου. Αυτό βλάπτει το σχηματισμό και την ανάκτηση της μακροπρόθεσμης μνήμης.
Οι ψυχικές παθήσεις (κατάθλιψη, διαταραχή μετα-τραυματικού στρες, διπολική διαταραχή) προκαλούν τη συρρίκνωση του ιππόκαμπου. Με την αντικαταθλιπτική αγωγή το μέγεθος του ιππόκαμπου μπορεί να αυξηθεί κατά περισσότερο από 30%.
Η μείωση της νευρογένεσης στον ιππόκαμπο είναι ένα χαρακτηριστικό της άνοιας και της κατάθλιψης σε ενήλικες. Η απουσία θορύβου οδηγεί σε μια μακροπρόθεσμη αύξηση του ρυθμού δημιουργίας νέων νευρικών κυττάρων στον ιππόκαμπο.
Η αντίδραση πάλεψε ή πέταξε (fight or fly response)
- Όταν ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται μια κατάσταση ως απειλητική δίνει εντολή στο σώμα να βρίσκεται σε ετοιμότητα να δράσει η να απομακρυνθεί
- Οι αλλαγές που παρατηρούμε στο σώμα μας είναι αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας. Ταχυκαρδία, σύσπαση των μυών, ταχύπνοια, κρύα άκρα κλπ.
- Όταν η νευρική διέγερση είναι μεγάλη και δεν υπάρχει τρόπος να εκτονωθεί φτάνει μέχρι του σημείου της κατάρρευσης
Η κρίση πανικού
Αποτελεί την σωστή αντίδραση σε κάτι που λανθασμένα ο εγκέφαλος έχει εκλάβει ως απειλητικό.
Γνωστικά σχήματα
- Σημασία δεν έχουν τα γεγονότα άλλα η αναπαράστασή τους, το πως γίνονται αντιληπτά απ τους ανθρώπους
- Η αντίληψη των γεγονότων σχηματοποιείται στο γνωστικό μας σύστημα σε μοτίβα (patterns) σκέψεων, συμπεριφορών και συναισθημάτων (schemata)
- Αυτό εξηγεί γιατί οι άνθρωποι δεν αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο απέναντι στα γεγονότα
Aποφυγή
- Το άγχος αυξάνει εκθετικά μέχρι ενός σημείου. Κατόπιν σταθεροποιείται και αρχίζει η σταδιακή αποκλιμάκωση.
- Είναι δύσκολο για τους ανθρώπους να αντέξουν τα υψηλά επίπεδα άγχους μέχρι την αποκλιμάκωση.
- Οπότε ευρισκόμενοι μπροστά σε καταστάσεις stress προτιμούμε την αποφυγή

Συμβουλευτική για γονείς και εκπαιδευτικούς
Το κλειδί είναι η επικοινωνία
- Για να μπορέσουμε να στηρίξουμε τα παιδιά μας θα πρέπει αρχικά να ελέγξουμε εμείς οι ίδιοι ως γονείς τις προσδοκίες μας, διερευνώντας τις πεποιθήσεις μας για τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του παιδιού μας
- Ρύθμιση των δικών μας θυμικών αντιδράσεων
- Κατανοήστε την ανάγκη του παιδιού για αποδοχή και βοηθήστε το στην έκφραση των συναισθημάτων του. Να νιώθει δηλαδή ότι το αγαπούν και το αποδέχονται
- Ένα περιβάλλον επικύρωσης των παιδιών είναι ένα περιβάλλον αγάπης, κατανόησης και αναγνώρισης του παιδιού ως αυτόνομης προσωπικότητας που έχει έγκυρες σκέψεις και συναισθήματα
- Όχι στην επικριτική στάση. Οι αρνητικές μας προσδοκίες γίνονται ο δρόμος που στρώνουμε –άθελα – μας να βαδίσουν τα παιδιά μας
- Τα παιδιά μας είναι ατελή όπως εξάλλου είμαστε κι εμείς. Έχουν δικαίωμα στο λάθος και την αποτυχία
Ενεργητική ακρόαση
Προσοχή :
- Κοιτώ απευθείας τον συνομιλητή μου (διατηρώ βλεματική επαφή)
- Αφήνω στην άκρη σκέψεις που μου αποσπούν την προσοχή
- Δεν προετοιμάζω την απάντηση όσο μιλάει ο συνομιλητής μου
- Δεν αφήνω περιβαλλοντικούς παράγοντες να αποσπάσουν την προσοχή μου
- Παρατηρώ τα εξωλεκτικά σημεία της επικοινωνίας
Ακοή :
- Χρησιμοποίησε την εξωλεκτική επικοινωνία (εκφράσεις προσώπου, στάση σώματος, επιφωνήματα) για να δείξεις στον συνομιλητή ότι ακούς
- Ενθάρρυνε τον συνομιλητή σου να συνεχίσει με ένα χαμόγελο ή ένα Χμ
- Δώσε ανατροφοδότηση (feedback). Προέρχεται από τη συστημική θεωρία και σημαίνει την πληροφορία που επιστρέφουμε στον συνομιλητή σε σχέση με τις σκέψεις και τα συναισθήματα που μας δημιουργεί η συμπεριφορά και οι στάσεις του. Για να είναι αποτελεσματική η ανατροφοδότηση πρέπει να είναι συγκεκριμένη, να δίνεται στο κατάλληλο χρονικό σημείο, να είναι ξεκάθαρη και αξιόπιστη και φυσικά να έχει στόχο να βοηθήσει τον άλλο
- Απέφυγε την κριτική και το αντεπιχείρημα, μην διακόπτεις τον συνομιλητή
- Δώσε τις απαντήσεις με σεβασμό
Αντανάκλαση
Επανάληψη των όσων έχει πει ο συνομιλητής ώστε να διευκρινιστούν απορίες ή παρερμηνείες
Αντανάκλαση συναισθημάτων
- «Θα πρέπει να ήταν πολύ αγχωτικό αυτό που μου σου συνέβη..»
- Μην μαντεύετε τα συναισθήματα των παιδιών σας! Πολύ περισσότερο μην τους λέτε τι –υποθέτετε- ότι αισθάνονται
- Ρωτήστε τα πως αισθάνονται. Χρησιμοποιήστε ανοιχτές ερωτήσεις…
- Αποφύγετε να συγκρίνετε τα παιδιά σας με άλλα παιδιά ή με την δική σας παιδική ηλικία
Συμβουλές για τους εφήβους
- Το άγχος είναι προσωπικό βίωμα (το ίδιο είναι και οι εξετάσεις)
- Καλή οργάνωση του χρόνου και των υποχρεώσεων
- Κοντινοί, εφικτοί και ρεαλιστικοί στόχοι (σταδιακή προσέγγιση)
- Το reboot του εγκεφάλου είναι η κίνηση (περίπατος- άθληση- δραστηριότητες)
- Καλή διατροφή –ξεκούραση- ψυχαγωγία
- Σχέσεις με νόημα – αυθεντική επικοινωνία- έκφραση συναισθημάτων
Συμβουλές για τους γονείς
- Το άγχος είναι προσωπικό βίωμα (το ίδιο είναι και οι εξετάσεις)
- Υποστηρικτική μη κριτική στάση –αποδοχή – ενθάρρυνση
- Επικοινωνία με ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων
- Εξασφάλιση συνθηκών ηρεμίας (προτυποποίηση της συμπεριφοράς)
- Ρύθμιση των προσδοκιών (μας)
- Προσοχή για σημεία υπερβολικού άγχους – κατάθλιψης
Συμβουλές για τους εκπαιδευτικούς
- Υποστηρικτική μη κριτική στάση –αποδοχή – ενθάρρυνση
- Επικοινωνία με ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων
- Προσοχή για σημεία υπερβολικού άγχους – κατάθλιψης
- Καλή συνεργασία με τις οικογένειες