Εθισμοί και εφηβεία: Λεπτές ισορροπίες πάνω απ' το κενό
Η εξάρτηση είναι ο τρόπος που ο έφηβος έχει επιλέξει για να αντιμετωπίζει τα προβλήματα του.
Χωρίς τα ναρκωτικά-τον υπολογιστή- τον τζόγο νοιώθει ένα κενό ένα εσωτερικό κενό «Το κενό είναι βάραθρο μέσα σου, έτοιμο να σε καταπιεί, άλλοι το καλύπτουν με την τέχνη, άλλοι με το θεό, άλλοι με τη γνώση. Εγώ το καλύπτω με τα ναρκωτικά» Μπορεί να φαντάζει παράδοξο αλλά ο εθισμένος βρίσκει την (ψευδαίσθηση) της ασφάλειας και της ζεστασιάς στη συμπεριφορά του.
Tι είναι όμως αυτό το κενό;
Η Θεωρία του δεσμού (Bolby, 1964)
Ο όρος « Δεσμός » χρησιμοποιείται για να αποδώσει στην ελληνική γλώσσα τον αγγλικό όρο « attachment », ο οποίος καθιερώθηκε στην εξελικτική ψυχολογία από τον Άγγλο ψυχίατρο John Bowlby (1958), για να περιγράψει το δυνατό συναισθηματικό δεσμό που αναπτύσσεται μεταξύ του βρέφους και της μητέρας του ή και άλλων ατόμων κατά την διάρκεια των 2 πρώτων ετών της ζωής του (Ainsworth, 1978). Το είδος της φροντίδας και των συναισθηματικών ανταλλαγών που αναπτύσσονται στα πλαίσια αυτής της αλληλεπίδρασης καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα και τη λειτουργικότητα του δεσμού. Τα βρέφη που μεγαλώνουν σε περιβάλλον όπου τα σημαντικά πρόσωπα δείχνουν ευαισθησία, κατανοούν αποτελεσματικά τις ανάγκες τους και αντιδρούν γρήγορα και με θετικά συναισθήματα σε αυτές, αναπτύσσουν συνήθως ασφαλή δεσμό. Ο δεσμός της μητέρας (και των σημαντικών άλλων) με το παιδί δημιουργεί την ασφαλή βάση πάνω στην οποία το παιδί και αργότερα ο ενήλικας θα μπορεί να “επιστρέψει” για να αισθανθεί ασφάλεια και σιγουριά απέναντι στις αποστερήσεις και τις ματαιώσεις του περιβάλλοντος. Όταν ο δεσμός αυτός δεν δημιουργήθηκε ποτέ η καταστράφηκε λόγω παιδικών τραυμάτων τότε το άτομο δεν βρίσκει εύκολα σημείο αναφοράς και μένει με την μόνιμη αίσθηση συναισθηματικού κενού
Τι προσφέρουν οι εθισμοί;
Ο Peele (1991) εξήγησε την ψυχολογική σύνδεση με τον εθισμό, ως κάτι που "Σας δίνει συναισθηματική και αισθησιακή ευχαρίστηση που δεν είστε σε θέση να πάρετε με άλλους τρόπους».
Μπορεί να εμποδίσει την αίσθηση του πόνου, την αβεβαιότητα, ή την δυσφορία.
Μπορεί να δημιουργήσει διασπαστικές αισθήσεις που εστιάζουν και απορροφούν την προσοχή. Μπορεί να επιτρέψει σε ένα πρόσωπο να ξεχνά ή να αισθάνεται «εντάξει» για κάποια ανυπέρβλητα προβλήματα.
Μπορεί να παρέχει μια τεχνητή, προσωρινή αίσθηση ασφάλειας ή ηρεμίας, αυτοεκτίμησης ή επίτευξης, εξουσίας και ελέγχου, οικειότητας και αίσθησης του ανήκειν.
Τα παραπάνω θετικά συναισθήματα λειτουργούν ως ενισχυτές (reinforces) της εθιστικής συμπεριφοράς και όσο μια συμπεριφορά ανταμείβεται τόσο πιο πιθανό είναι να επαναληφθεί.
Όφελος και κόστος των εξαρτήσεων
Οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί αλλά ορισμένες φορές ακόμη και οι ειδικοί τονίζουν μονομερώς το κόστος που πληρώνει ο εξάρτημένος έφηβος. Ο εξαρτημένος έφηβος έχει και σημαντικό όφελος από την χρήση. Η ανακούφιση από τα άγχη, η συντροφικότητα και η αίσθηση του ανήκειν, η τιμωρία σε γονείς και ευρύτερα συστήματα εξουσίας, η ηδονή και η ευχαρίστηση του «ταξιδιού», αποδεικνύονται ισχυροί παράγοντες διατήρησης που κρατούν τον χρήστη δέσμιο και αποτρέπουν την αλλαγή.
Απώτερος σκοπός είναι η ανάδειξη της διαφοράς μεταξύ του πραγματικού εαυτού (της κατάστασης δηλαδή που ζεί ο έφηβος) και του ιδανικού εαυτού (αυτού που θα ήθελε να ήταν). Ο ιδανικός εαυτός συνδέεται με τις αξίες και την αυτοεκτίμηση.
Για να βοηθήσουμε πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε
Η αναγνώριση όμως του οφέλους της χρήσης (κάτι το οποίο δεν είναι πάντοτε συνειδητό) αποδεικνύεται πολύτιμη γιατί αναδεικνύει το μέγεθος της αμφισημίας, αλλά και γιατί ερμηνεύει την δυσκολία της αλλαγής ενώ ταυτόχρονα προκαλεί την κινητοποίηση (motivation) του εξαρτημένου εφήβου προς την κατεύθυνση της αλλαγής.
Συμβουλές για γονείς
Ποιοτικές σχέσεις με τα παιδιά.
Οικογενειακό περιβάλλον αποδοχής και επικύρωσης των συναισθημάτων.
Αυξημένες κοινές δραστηριότητες.
Ενσυναισθητική κατανόηση.
Ανοικτή επικοινωνία, αποφυγή τριγωνοποίησης.
Σταθεροί οικογενειακοί ρόλοι.
Σταθερότητα πλαισίου, όρια στη συμπεριφορά.
Γονική επιτήρηση.
Για τους εθισμούς
Μιλήστε χωρίς φόβο στα παιδιά σας για τις εθιστικές ουσίες (πριν το κάνουν οι έμποροι).
Μάθετε να ακούτε.
Μην παίρνετε θέση κατήγορου, αποφύγετε την εκδραμάτιση.
Βοηθήστε το παιδί σας να αναπτύξει αξίες, γίνετε εσείς το θετικό του πρότυπο.
"Τα παιδιά δεν κάνουν ότι τους λέμε, κάνουν αυτό που βλέπουν να κάνουμε".
Ν. Σιδερής
Εξελίξεις στην αντιμετώπιση των εθισμών
Απομυθοποίηση μέσα από την τεκμηριωμένη ενημέρωση (evidence based).
Στοχευόμενες πολιτικές πρόληψης.
Ανάδειξη της αμφιθυμίας του χρήστη.
Τα υπέρ της χρήσης Vs Τα κατά της χρήσης