Η πλανερή αίσθηση του Ελέγχου
Ως ε-λογα όντα που καλούνται να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν σε ένα πλαίσιο αβεβαιότητας, αναπτύσσουμε παράλληλα με την ωρίμανσή μας, μηχανισμούς ελέγχου της πραγματικότητας που μας επιτρέπουν να αξιολογούμε τη συμπεριφορά (εαυτών και αλλήλων) και να προβαίνουμε στις κατάλληλες (βάση των συνθηκών) τροποποιήσεις.
Η ανάγκη για βεβαιότητα και σταθερότητα σε ένα ασταθές και αβέβαιο περιβάλλον συχνά μας ρίχνει στην πλανερή αίσθηση του Ελέγχου.
Όλες οι αποφάσεις μας στηρίζονται στις (αναγκαστικά) περιορισμένες γνώσεις μας, στα apriori μερικά δεδομένα από ένα πλήθος δεδομένων, και στους ατελής (αν και εκλεπτυσμένους) γνωστικούς μας μηχανισμούς νοηματοδότησης.
Η σκέψη μας είναι πάντα η υποκειμενική αναπαράσταση της πραγματικότητας και δεν είναι η πραγματικότητα, ανεξάρτητα του ότι βιώνεται ως τέτοια.
Είναι εύλογο επομένως το δυσανάλογο κόστος (σε άγχος και θλίψη) για όσους εγχειρούν το μάταιο εγχειρήμα του απόλυτου ελέγχου.
Ένα σημαντικό διακύβευμα της ψυχοθεραπείας είναι σε αυτές τις περιπτώσεις η αποδοχή της ψευδαίσθησης του ελέγχου, η ανάπτυξη δεξιοτήτων ανοχής απέναντι στην αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη ύπαρξη, η προαγωγή στην ικανότητα λήψης αποφάσεων σε καθεστώς αβεβαιότητας, η αποδοχή της εσφαλμένης απόφασης χωρίς αυτομομφή.
Η συνειδητοποίηση παράλληλα ότι υπό το αυτό καθεστώς δρουν και οι σημαντικοί άλλοι στην ζωή μας, μπορεί να μας απαλλάξει και από το βαρύ φορτίο της ετερομομφής και της επι- κριτικής στάσης απέναντι τους.
Photo: Control Over Timeby oO-Rein-Oo
Η αμοιβαιότητα των σχέσεων
Οι αιτίες των συμπεριφορών ήταν πάντοτε αποτέλεσμα των λεγόμενων γραμμικών σχέσεων. Μια γραμμική εξήγηση περιλαμβάνει τη σχέση μεταξύ δύο καταστάσεων (Α και Β) όπου το Α προκαλεί το Β. Η διαπίστωση αυτή αφορά τόσο τους απλούς ανθρώπους όσο και τους επιστήμονες1
Οι γραμμικές εξηγήσεις λειτουργούν καλά για ένα πλήθος καθημερινών πραγμάτων. Αν για παράδειγμα βρίσκεστε σταματημένος στο φανάρι και ξαφνικά η μηχανή του αυτοκινήτου σας σβήσει, θα πρέπει να αναζητήσετε μια απλή εξήγηση. Ίσως να έχετε ξεμείνει από βενζίνη. Αν ναι, υπάρχει μια απλή λύση.
Τα ανθρώπινα προβλήματα είναι συνήθως λίγο περισσότερο περίπλοκα από αυτό...
Όταν τα πράγματα πάνε στραβά στις σχέσεις, οι περισσότεροι άνθρωποι πιστώσουμε με ευκολία το άλλο πρόσωπο. Επειδή κοιτάζουμε τον κόσμο μέσα από τα δικά μας τα μάτια, είναι εύκολο να δούμε τις συνεισφορές των άλλων ανθρώπων στην δημιουργία των αμοιβαίων προβλημάτων. Το να κατηγορούμε επομένως μοιάζει κάτι φυσικό.
Η ψευδαίσθηση της μονομερούς επιρροής δελεάζει συχνά και εμάς τους θεραπευτές, ειδικά όταν ακούμε την μια μόνο πλευρά της ιστορίας.
Αλλά μόλις αντιληφθούμε ότι η αμοιβαιότητα είναι η αρχή που διέπει τις ανθρώπινες σχέσεις γινόμαστε περισσότερο ικανοί να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να σταματήσουν να βλέπουν τα πράγματα – αποκλειστικά με όρους θυτών και θυμάτων....
Ας υποθέσουμε, για παράδειγμα, ότι ένας πατέρας παραπονιέται σχετικά με τη συμπεριφορά του έφηβου γιου του.
Πατέρας: Έτσι είναι ο γιος μου, αγενής και προκλητικός.
Θεραπευτής: Ποιος του το έμαθε αυτό;
Αντί να δεχτεί την πλευρά του πατέρα του ότι είναι θύμα της επιθετικότητας του γιου του, ο θεραπευτής τον καλεί να αναζητήσουν πρότυπα αμοιβαίας επιρροής. Το θέμα δεν είναι να αποσύρουμε τις ευθύνες από το ένα άτομο και να τις επιρρίψουμε στο άλλο, αλλά να απομακρύνουμε το άγονο παιχνίδι των ευθυνών συνολικά.
Όσο ο πατέρας βλέπει το πρόβλημα στη συμπεριφορά του γιου, δεν έχει άλλη επιλογή από το να ελπίζει ότι το αγόρι θα αλλάξει. (Το να περιμένουμε οτι η λύση των προβλημάτων μας θα προέρθει από την αλλαγή των άλλων είναι σαν να στηρίζουμε τον σχεδιασμό του μέλλοντος στο εξάρι του Joker.)
Μαθαίνοντας να σκεφτόμαστε κυκλικά αντί για γραμμικά βοηθούμε τον πατέρα να εξετάσει το ήμισυ της εξίσωση που μπορεί να ελέγξει.
1Για τους Ψυχολόγους ειδικά αυτό υπήρξε απαράλλακτη αρχή από την εποχή ακόμη του Freud. Έτσι για τους ψυχοδυναμικούς τα προβλήματα είναι αποτέλεσμα ενδοψυχικών συγκρούσεων, για τους συμπεριφοριστές είναι αποτέλεσμα της εσφαλμένης μάθησης από το περιβάλλον και για του γνωσιακούς αποτέλεσμα δυσλειτουργικών νοητικών σχημάτων.
Photo: Couples??? by Sebbieted
Από το Βιβλίο του Michael P Nichols: Family Therapy Concepts and Methods (10th edition): New York. Pearsons
Τι να κάνω, πείτε μου...
-Ο σύζυγός μου με απατά,.......Τι να κάνω πείτε μου, να τον χωρίσω ή να μείνω μαζί του για τα παιδιά;
Καθημερινά οι Ψυχολόγοι ερχόμαστε αντιμέτωποι με τέτοιου είδους ερωτήσεις, από ανθρώπους που βρίσκονται σε συναισθηματικό αδιέξοδο...
-Θέλετε ειλικρινή απάντηση στο ερώτημα σας;
Δεν έχω ιδέα...δεν ξέρω - και δεν είναι δυνατόν να ξέρω- τι είναι καλύτερο για εσάς...
Αυτή είναι μια σοφή συνταγή για νέους συναδέλφους που θέλουν να παραμείνουν έντιμοι - με τον εαυτό τους, πιστοί στην επιστήμη που διακονούν και φτωχοί από πελάτες που ζητάν γρήγορα μια ΣΥΜΒΟΥΛΗ - ΕΝΤΟΛΗ.....
-Μα, μια γνωστή μου σύμβουλος μου είπε πως θα πρέπει να χωρίσω...
Σωστό σκέφτηκα ....το 50-50 είναι καλό ποσοστό. Ότι κι αν συμβουλέψεις (το συμβουλεύω τίποτε δεν έχει να κάνει με την Συμβουλευτική) μέσα είσαι.
Έτσι κι αλλιώς η αποτίμηση θα γίνει εκ των υστέρων και θα χει προλάβει η εκλογίκευση να ασκήσει τον ευεργετικό της ρόλο...
Αν τελικά χωρίσει θα πει πως η σοφή συμβουλή την έβγαλε από μια ανέντιμη σχέση, η οποία φυσικά δεν ήταν και ότι καλύτερο για τα παιδιά.
Αν πάλι μείνει θα πει πως είναι προτιμότερο για τα παιδιά να μεγαλώνουν με τον πατέρα τους...
Κάπως έτσι κυλάει αρμονικά η ζωή - όπως δηλαδή θα κυλούσε και χωρίς τις υπηρεσίες των συμβούλων που τρέφουν την ανωριμότητα και την εξάρτηση των συναισθηματικά ευάλωτων ανθρώπων.