Μερικές σκέψεις για την σχέση θεραπείας και τέχνης (βασισμένο στις ιδέες του Α. Ταρκόφσκι)
"Η καλλιτεχνική δημιουργία δεν είναι τρόπος διατύπωσης πληροφοριών, τρόπος που υπάρχει εξ αντικειμένου και απαιτεί κάποια επαγγελματική ειδίκευση· σε τελευταία ανάλυση είναι η ίδια η μορφή της εμπειρίας του καλλιτέχνη, ο μοναδικός του και ολοδικός του τρόπος έκφρασης. Και η άχαρη λέξη «έρευνα» δεν ταιριάζει διόλου σε έναν νικηφόρο αγώνα κατά της βουβαμάρας, αγώνα που απαιτεί συνεχείς και υπεράνθρωπες προσπάθειες" A. Ταρκόφσκι
Μήπως το ίδιο δεν είναι η Ψυχοθεραπεία; Αυτή η μοναδική σχέση μεταξύ θεραπευτή - θεραπευομένου. Η σχέση που είναι εξ ορισμού δύσκολο να μπει σε φορμαλιστικές κανονικότητες, να διερευνηθεί στο βαθμό που να απολέσει την μοναδικότητα της και εν τέλει την δύναμή της.
Αλλά είναι η έρευνα στην θεραπεία άσκοπη ή και εν δυνάμει παραπλανητική;
Πιστεύω πως όχι, αρκεί να μην χάνουμε το δάσος για το δέντρο. Οι θεωρίες και οι τεχνικές είναι σχήματα σκέψεων για τις σχέσει ανάμεσα στα πράγματα. Αν χρησιμοποιηθούν ως είναι, δεν έχουν την απαραίτητη δυναμική να αντέξουν στον χρόνο, να αποκτήσουν άξια και νόημα.
Είναι κάτι σαν να ζωγραφίζεις στο κενό. Ο καμβάς του θεραπευτή είναι η θεραπευτική σχέση, χωρίς την σχέση δεν υπάρχει τόπος για να αναδειχθεί η τέχνη του.
Και απ' την άλλη ο θεραπευτής δεν μόνος με τις ιδέες του, συν-κατασκευάζει διαρκώς πραγματικότητες με τον θεραπευόμενο του. Δίνει και παίρνει, ζωγραφίζει αλλά και ζωγραφίζεται, ανακατεύει διαρκώς τα χρώματα στην παλέτα που από κοινού μοιράζεται με τον συν-καλλιτέχνη απέναντί του.
Κάθε τόσο μια νέα τεχνική προκύπτει, μια ριζοσπαστική σxολή σκέψης γεννιέται, συνήθως εναρμονισμένη με τις χρονικές και πολιτισμικές συγκυρίες της εποχής της. Η πρωτοπορία στην θεραπεία είναι πολύτιμη γιατί ανοίγει νέους δρόμους, ανακαλύπτει, προσθέτει στην επιστημονική σκέψη. Και αντιμετωπίζεται περίπου ως πανάκεια απ τους ειδικούς και το κοινό. Περνάει καιρός για να ανακαλύψουμε -ερευνητικά - ότι η αποτελεσματικότητα της ειναι πεπερασμένη και περίπου ανάλογης αποτελεσματικότητας με τις προηγούμενες.
"Έτσι, πέφτουμε στην παγίδα των μεταβατικών, συγκυριακών προτάσεων της στιγμής", λέει ο Ταρκόφσκι, και στην θεραπεία δεν έχει σημασία το στιγμιαία παγωμένο καρέ μιας πραγματικότητας, αλλά η διαχρονική σημασία της πρωταρχικής σκηνής της θεραπείας.
Δυο άνθρωποι που κάθονται αντίκρυ και κοιτάζονται στα μάτια.
Αν η δουλειά της τέχνης είναι ο νικηφόρος αγώνας ενάντια στη βουβαμάρα, το ίδιο ακριβώς είναι και της ψυχοθεραπείας. Ο αγώνας ενάντια στη σιωπή, την ενοχή, την ντροπή και την μοναξιά.
Ο Θάνατος στην Τέχνη
Η εικονογραφία του θανάτου, τα σύμβολα του, οι αποδόσεις του στην τέχνη, είναι το αντικείμενο της ημερίδας. Μια ματιά στην διαχρονικότητα των εικαστικών αναφορών στο πεπερασμένο της ανθρώπινης ύπαρξης, της σκιάς της ζωής.
Οι αντιλήψεις, η προπαγάνδα, η θρησκεία, η εποχή και η κοινωνία πίσω από τις οπτικές συμβάσεις-παραπομπές στον θάνατο και πόσο υποψιασμένοι ή εξοικειωμένοι είμαστε σήμερα ως θεατές με αυτό το παλιό συμβολικό εικαστικό λεξιλόγιο.
Η ψυχή δεν σκέπτεται χωρίς εικόνα.
H τέχνη κατέφυγε από νωρίς, εκ γενετής σχεδόν, στην δημιουργία ενός εικαστικού λεξιλογίου όπου τα σύμβολα υπαινίσσονται την έννοια ή χρησιμοποιούνται κατ’ ευφημισμό. Στο σεμινάριο θα γνωρίσουμε κάποια από τα πιο σημαντικά εικονογραφικά σύμβολα του θανάτου στο βάθος του χρόνου, ενώ θα γίνει εισαγωγή στο θέμα από την πλευρά της ψυχολογίας.
Η επίγνωση της θνητότητας έχει διαχρονικά απασχολήσει τον άνθρωπο δημιουργώντας του την ανάγκη πότε να κατανοήσει και να συμφιλιωθεί με την βεβαιότητα του θανάτου, πότε να ξορκίζει το άγχος και τον τρόμο που του δημιουργεί ή ακόμη και τον ίδιο τον θάνατο.
Από την αρχαιότητα ακόμη έγραψε, μοιρολόγησε, τραγούδησε, σμίλεψε και ζωγράφισε τον θάνατο. Στις παγκόσμιες μυθολογίες και κοσμογονίες ο θάνατος πάντα κατέχει καίρια θέση, μερικές φορές ίσως πιο σημαίνουσα από την ίδια την ζωή.
Το βασίλειο του θανάτου στην αρχαία ελληνική μυθολογία είναι στον κάτω κόσμο, στα έγκατα της γης, σε ένα ανήλιαγο και ψυχρό μέρος που οι ψυχές τριγυρνούν σαν σκιές. Ο θάνατος προσωποποιήθηκε, απεικονίζεται ως όμορφος νέος άνδρας με ή χωρίς φτερά, ένας άνδρας άκαρδος και σκληρός σε αντίθεση με τον δίδυμο αδερφό του, Ύπνο, παιδιά της Νύχτας και του Ερέβους.
Σε άλλες περιπτώσεις υπονοείται και δεν αναπαριστάται, χρησιμοποιούνται αλληγορίες και σύμβολα του, τα πιο χαρακτηριστικά από τα οποία θα δούμε μέσα από έργα τέχνης.
| Επιμορφώτρια: Workshop: | Δρ. Μαρία Αθανασέκου, Ιστορικός Τέχνης Kωνσταντίνος Μπλέτσος, Ψυχολόγος, Msc |