Η διαδικασία της «Ταύτισης με τον Επιτιθέμενο», που εισήχθη από τον ψυχαναλυτή Sándor Ferenczi (1949), είναι ένας τρόπος κατανόησης του αντίκτυπου του παιδικού σχεσιακού τραύματος, είτε χαρακτηρίζεται από κακοποίηση είτε από παραμέληση. 

Το παιδί διαμορφώνει την αίσθηση του εαυτού του σύμφωνα με τις ανάγκες του ενήλικα ως έναν τρόπο αναζήτησης συναισθηματικής και ψυχολογικής ασφάλειας. 

Στις σχέσεις των ενηλίκων, αυτή η προσαρμογή μπορεί να μετατραπεί σε αυτό που ευρέως ονομάζεται «εξυπηρετικοί άνθρωποι», και είναι μια προσπάθεια αναζήτησης ψυχολογικής ή συναισθηματικής ασφάλειας μέσω της προτεραιότητα στις ανάγκες των άλλων ανθρώπων. Ωστόσο, οι επιπτώσεις αυτής της διαδικασίας είναι ευρύτερες.

Προκειμένου να παραμείνει ασφαλές με το να γίνει αυτό που οι άλλοι χρειάζονται να είναι, το παιδί πρέπει να αναπτύξει μια οξεία ευαισθησία στις ανάγκες, τις επιθυμίες, τις διαθέσεις και τα συναισθήματα του άλλου . 

Αυτό που μπορεί να μοιάζει με ωριμότητα, ενσυναίσθηση ή «σοφία» μπορεί να είναι μια έκφραση του τρόπου με τον οποίο το παιδί έπρεπε να αλλάξει για να εξασφαλίσει τη συναισθηματική, ψυχολογική και σωματική του επιβίωση. Όταν  το σχεσιακό τραύμα δεν ορίζεται από την κακοποίηση αλλά από την παραμέληση, την απόρριψη ή τη συναισθηματική έλλειψη διαθεσιμότητας, ο αντίκτυπος μπορεί να είναι παρόμοιος. 

Για παράδειγμα, προκειμένου να προστατεύσουν τον εαυτό τους από το να αισθάνονται εγκαταλελειμμένα ή χωρίς αγάπη, τα παιδιά των καταθλιπτικών  γονέων μπορούν να αποκτήσουν  δεξιότητες φροντίδας ή να διαμορφώσουν την προσωπικότητα τους με τρόπο ικανό να «ζωντανέψει» τον συναισθηματικά μη διαθέσιμο φροντιστή τους.

Το να γίνουμε ενσυναισθητικοί ταυτιζόμενοι με πτυχές των γονιών μας και τις αντίστοιχες επιθυμίες τους για εμάς, μπορεί, υπό κανονικές συνθήκες, να αυξήσει την αίσθηση του εαυτού και της ταυτότητας μας.

 Ωστόσο, μπορεί να είναι έκφραση των  τραυματικών εμπειριών μας όταν περιλαμβάνει την ανάληψη γονεϊκών ρόλων προκειμένου να διατηρηθεί μια αίσθηση ασφάλειας 

Όπως σημειώνει ο Frankel (2004), «Καθώς αυτές οι ικανότητες [ενσυναίσθησης, σύνδεσης με τον άλλο κ.λπ.] αποκτώνται, η επαφή του παιδιού με τη δική του συναισθηματική ζωή χάνεται» (σελ. 79). 

Κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής, αυτό μπορεί να βιωθεί ως περιορισμένη σχέση με την εσωτερική μας ζωή, αίσθημα αποσύνδεσης ή αβεβαιότητας για τις δικές μας ανάγκες και επιθυμίες ή συμμετοχή σε μαζοχιστικές σχέσεις.

Στο επίκεντρο της διαδικασίας της Ταύτισης με τον Επιτιθέμενο βρίσκεται το επείγον καθήκον της ικανοποίησης των ναρκισσιστικών αναγκών του ενήλικα  . 

Οι ναρκισσιστικές ανάγκες μπορεί να περιλαμβάνουν το αίσθημα δύναμης, ανάγκης, χρησιμότητας, ζωής, επιθυμίας ή αγάπης. Τα παιδιά γίνονται προεκτάσεις των αναγκών των γονιών τους και βιώνουν τον εαυτό τους «ως αντικείμενο χρήσης για τον φροντιστή, παρά ως άτομο εγγενούς αξίας» (Howell, 2014, σελ. 52). 

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την μειωμένη αίσθηση αυτενέργειας, την ασταθή  ταυτότητας και  την μειωμένη εσωτερική συνοχή, η οποία συχνά μεταφέρεται στην ενήλικη ζωή και βιώνεται ως αδυναμία, κατάθλιψη, αμφιβολία για τον εαυτό  ή ως φόβος, άγχος και αστάθεια καθώς εξαρτόμαστε από τους άλλους για να αισθανόμαστε γειωμένοι και συνεκτικοί. 

Εσωτερικευμένη επιθετικότητα και ντροπή

Ως αποτέλεσμα του παιδικού τραύματος, ασυνείδητα εσωτερικεύουμε τους επιτιθέμενους μας σε μια προσπάθεια να αναζητήσουμε ασφάλεια και αυτορρύθμιση. Μετατρέποντας τον επιτιθέμενο σε μια ασυνείδητη νοητική αναπαράσταση, τον κάνουμε να «εξαφανιστεί» από την εξωτερική πραγματικότητα, ώστε να μπορέσουμε να διαχειριστούμε τον συντριπτικό φόβο και την ανημποριά μας. Πληρώνουμε ένα τίμημα για αυτό, καθώς ο εσωτερικευμένος επιτιθέμενος θα μας τιμωρήσει, θα μας απειλήσει ή θα μας κακοποιήσει από μέσα, ώστε να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να βιώνουμε τον εξωτερικό ενήλικα / επιτιθέμενο ως στοργικό και ασφαλή.

Με αυτόν τον τρόπο, η εσωτερίκευση του επιτιθέμενου επιτρέπει  στο παιδί να διατηρήσει την προσκόλληση με τον ενήλικα, κάτι που πρέπει να κάνει, καθώς η ύπαρξη του εξαρτάται από αυτό. Αυτή η προσπάθεια απαιτεί από το παιδί να διαχωρίσει τα «καλά» και τα «κακά» μέρη του εσωτερικευμένου επιτιθέμενου, επιτρέποντας στην επιθυμία του παιδιού για αγάπη να εκπληρωθεί, έστω και μόνο στη φαντασία, από έναν ενήλικα που μπορεί να αγαπηθεί, να αγαπήσει ή να εξιδανικευτεί.

Μέσα από τον ασυνείδητο διαχωρισμό του ενήλικα, το παιδί θα αναπτύξει μια ασυνείδητη σχέση με έναν στοργικό και εξιδανικευμένο «άλλο» που υπάρχει, στο μυαλό του παιδιού, σε σχέση με έναν «εαυτό» που παίρνει την «κακία» του επιτιθέμενου. 

Όπως το έθεσε ο Ferenczi (1949), «Η πιο σημαντική αλλαγή, που παράγεται στο μυαλό του παιδιού από την αγχώδη και φοβισμένη ταύτιση με τον ενήλικο σύντροφο, είναι η ενδοσκόπηση [εσωτερίκευση] των  συναισθημάτων ενοχής του ενήλικα» (σελ. 228, πλάγια γραφή στο πρωτότυπο).

Το αν ο ενήλικος επιτιθέμενος  βιώνει πραγματικά ενοχή είναι αμφισβητήσιμο. Ωστόσο, το θέμα είναι ότι μέσω της διαδικασίας της Ταύτισης με τον Επιτιθέμενο, το παιδί αφήνεται να αισθάνεται υπεύθυνο για τυχόν οδυνηρές, απογοητευτικές ή τραυματικές εμπειρίες. Το παιδί αναλαμβάνει την «κακία» του ενήλικα, γεμίζοντας  με μια βαθιά αίσθηση ντροπής, ενοχής και αναξιότητας, η οποία συχνά επιμένει μέχρι την ενηλικίωση. Η αναγνώριση των αποτυχιών των ενηλίκων από τους οποίους εξαρτόμαστε θα έθετε τη δική μας ύπαρξη σε αφόρητο κίνδυνο, οπότε το μυαλό μας θα επιλέξει να κάνει τους εαυτούς μας υπεύθυνους και «κακούς».

Ως αποτέλεσμα, τα συναισθήματα του πόνου, του φόβου, της θλίψης και της απογοήτευσης με τους φροντιστές μας παραμένουν αποσυνδεδεμένα, αποσυνδεδεμένα από την εμπειρία και την επίγνωσή μας. 

Η διαδικασία της Ταύτισης με τον Επιτιθέμενο απαιτεί από το παιδί να διαχωρίσει τη  δική του εμπειρία, εκκενώνοντας τη δική του αίσθηση του εαυτού, των αναγκών, των επιθυμιών και των συναισθημάτων του, προκειμένου να γίνει αυτό που ο επιτιθέμενος χρειάζεται να είναι.

Τα συναισθήματα της ντροπής, της λαχτάρας, του τρόμου και της οργής έπρεπε να παραμείνουν κρυμμένα στη σφαίρα του αδιανόητου, ξεχωριστά από τη συνείδηση και οδηγώντας σε ισχυρές άμυνες για να διατηρήσουν μια αίσθηση ασφάλειας και κάποια επίφαση συνοχής. 

Η σκληρή, τιμωρητική αυτοκριτική, οι εσωτερικευμένοι επιτιθέμενοι, είναι τα απομεινάρια αυτού που έπρεπε να κάνουμε για να παραμείνουμε ζωντανοί και να διαχειριστούμε την οδυνηρή πραγματικότητα του να φοβόμαστε αυτούς που αγαπούσαμε και να χρειαζόμαστε εκείνους που δεν ήταν εκεί για εμάς.

Art: The Girl I Left Behind Me by Eastman Johnson [CC0]

Τίτλος πρωτότυπου: How Childhood Trauma Becomes Part of Who We Are as Adults – Santiago Delboy MBA, LCSW