Οικογένεια και διατροφικές διαταραχές

Υπάρχουν αρκετοί μύθοι γύρω από την σχέση της οικογένειας με την ανάπτυξη των διατροφικών διαταραχών. Ένας από αυτούς πρεσβεύει πως είναι η οικογένεια αυτή που δημιουργεί την διατροφική διαταραχή. Αυτός ο μύθος (ισχυρός όσο κι άλλος που μιλούσε για την οικογένεια που γεννάει την Σχιζοφρένεια) έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον για να ενοχοποιήσει τους γονείς και να επιτείνει την ήδη πολύ δύσκολη οικογενειακή κατάσταση.

Υπάρχουν αρκετοί μύθοι γύρω από την σχέση της οικογένειας με την ανάπτυξη των διατροφικών διαταραχών. Ένας από αυτούς πρεσβεύει πως είναι η οικογένεια αυτή που δημιουργεί την διατροφική διαταραχή.
Αυτός ο μύθος (ισχυρός όσο κι άλλος που μιλούσε για την οικογένεια που γεννάει την Σχιζοφρένεια) έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον για να ενοχοποιήσει τους γονείς και να επιτείνει την ήδη πολύ δύσκολη οικογενειακή κατάσταση.

Η οικογένεια δεν γεννάει την διατροφική διαταραχή στο βαθμό που οι διατροφικές διαταραχές είναι πολυπαραγοντικές νόσοι  στις οποίες πλήθος παραγόντων εμπλέκονται στην αιτιοποαθογενειά τους (Βιολογικοί-γενετικοί, περιβαλλοντικοί, ψυχολογικοί, κοινωνικοί κλπ).
Αυτό που έχει επιστημονικά αποδεχθεί είναι ότι οι οικογένειες αυτές παρουσιάζουν ορισμένα κοινά οικογενειακά σχήματα συμπεριφορών τα οποία χαρακτηρίζονται ως δυσλειτουργικά. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι οι οικογένειες είναι ομάδες (ή συστήματα[1]) αποτελούμενες από άτομα  και είναι  γνωστό από τη θεωρία[2] πως οι ομάδες αποτελούν κάτι που αναγνωρίζεται ως «μεγαλύτερο ή κατά άλλους διαφορετικό,  από το απλό άθροισμα των μερών τους». Αυτό με άλλα λόγια σημαίνει δύο πράγματα:
Παρότι έχουν αναδειχθεί προφίλ γονέων των οποίων τα παιδιά πάσχουν από διατροφικές διαταραχές δεν θα πρέπει να συνδέονται με τις διαταραχές per se, αλλά μονάχα μέσα από τους ρόλους που ο καθένας πρεσβεύει μέσα στο οικογενειακό σύστημα.
Για παράδειγμα όταν μια μητέρα χαρακτηρίζεται ως παθητική, η παθητικότητα της αποκτά νόημα στο βαθμό που το οικογενειακό σύστημα έχει αποδεχθεί την παθητικότητα της ως άρνηση να παίξει το ρόλο της ως μητέρα. Στα πλαίσια αυτά των πολύπλοκων μετασχηματισμών  των  οικογενειακών σχέσεων η οικογένεια αποφασίζει να αποδώσει τον ρόλο της μητέρας στην μεγαλύτερη κόρη. Στην περίπτωση αυτή έχουμε αντιστροφή των ρόλων μέσα στο οικογενειακό σύστημα, ένας μηχανισμός που αποδεδειγμένα συνεισφέρει στην διατήρηση του συμπτώματος.
Οι παρεμβάσεις μας πρέπει να αναδείξουν τα δυσλειτουργικά οικογενειακά σχήματα, τα οποία όπως προείπαμε δεν γεννούν αλλά σίγουρα συντηρούν το σύμπτωμα.
Στη βάση των παραπάνω η ανακάλυψη των δυσλειτουργικών σχημάτων (τα οποία σε ακραίες αλλά δυστυχώς όχι και σπάνιες περιπτώσεις φτάνουν στο σημείο των χαοτικών σχέσεων[3]) αποκτά κεντρική σημασία για τους θεραπευτές των διατροφικών διαταραχών. Από την άλλη μεριά οδηγούν στην ενοχοποίηση των γονέων.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το να είσαι γονέας συνδέεται πολύ συχνά με αμφιθυμικά συναισθήματα τα οποία είναι αποτέλεσμα των υψηλών απαιτήσεων που απαιτεί ο ρόλος. Οι γονείς συχνά αμφιβάλουν για την ορθότητα της κρίσης και των παρεμβάσεων τους και έχουν την τάση να κατηγορούν τους εαυτούς τους για τις αρρώστιες των παιδιών τους.
Αυτά τα συναισθήματα συχνά συνδέονται με βαθιές  πεποιθήσεις ανεπάρκειας και ενοχών εν μέρει και εξαιτίας του μοντέρνου τρόπου ζωής.  Ο μοντέρνος τρόπος  ζωής  παρουσιάζει δυο χαρακτηριστικά που επηρεάζουν σημαντικά τις παραπάνω δυναμικές:
Στερεί πολύτιμο χρόνο από τις σχέσεις γονέα-παιδιών και εν μέρει αντικαθιστά το κενό με υλικά ανταλλάγματα [4]
Κυριαρχείται από την επικράτηση των γονιδίων ως προσδιοριστικών παραγόντων της εκδήλωσης των ασθενειών. Έτσι οι γονείς συχνά αναπαριστούν την ασθένεια των παιδιών τους ως δικό τους λάθος στο βαθμό που η κληρονομική μεταβίβαση ελαττωματικών γονιδίων αποτελεί αιτιοκρατικό (και όχι συνπροσδιοριστικό) παράγοντα στην εμφάνιση της νόσου. Η πραγματικότητα βεβαίως υποδεικνύει ότι οι γενετικά μεταβιβαζόμενες νόσοι είναι εξαιρετικά σπάνιες,  συχνά αναγνωρίζονται προγεννητικά [5] και δεν αφορούν τις διατροφικές διαταραχές.
Αυτός λοιπών ο μηχανισμός της ενοχοποίησης των γονέων δημιουργεί περισσότερα προβλήματα στο βαθμό που στερεί από τους γονείς το βασικό τους δικαίωμα και καθήκον,  την ενεργή εμπλοκή και ευθύνη για την πορεία της ίασης των παιδιών τους.
Η κλινική εμπειρία μας έχει δείξει πως οι γονείς προσέρχονται στη θεραπεία με αμφιθυμικά συναισθήματα στα οποία κυριαρχούν ο φόβος, η απελπισία, η οργή, η ντροπή. Σκεφτείτε πως αισθάνεται μια μητέρα στην οποία ανακοινώνεται πως ο έλεγχος της τροφής (κεντρικό χαρακτηριστικό που συγκροτεί την ταυτότητα της μάνας-τροφού) φεύγει απ’ τα χέρια της για να περάσει στην θεραπευτική ομάδα.
Οι θεραπευτές των διατροφικών έχουν ως βασικό καθήκον την ψυχοεκπαίδευση των γονέων προς την κατεύθυνση της  αποενοχοποίησης και της ενεργής εμπλοκής της οικογένειας στην κατεύθυνση της ίασης.
 


[1] Σύμφωνα με την Συστημική προσέγγιση http://en.wikipedia.org/wiki/Systems_psychology
[2] Αναφερόμαστε στη θεωρία της Μορφολογικής Ψυχολογίας (Gestalt), για την οποία μπορείτε να βρείτε περισσότερα στον παρακάτω σύνδεσμό http://en.wikipedia.org/wiki/Gestalt_psychology
[3] Χαοτικών από την άποψη ότι δεν έχουν πλέον καμιά δομή και ως εκ τούτου καμιά προβλεψιμότητα δημιουργώντας στα μέλη την αίσθηση της πλήρης απώλειας του ελέγχου.
[4] Αναφερόμαστε στην ευρύτατα διαδεδομένη πρακτική ορισμένων γονέων να καλύπτουν τα συναισθηματικά κενά των παιδιών τους με υλικά αγαθά και πλήθος άλλων παροχών (ακριβά σχολεία, διακοπές κλπ).
[5] Για παράδειγμα η ινωκυστική νόσος ή η μεσογειακή αναιμία.
 

Μπλέτσος Κωνσταντίνος
Υποψήφιος Διδάκτωρ Ψυχολογίας
Επιστημονικός συνεργάτης ΕΚΔΔ

 

View more articles
  • woman wearing gray long sleeved shirt and black black bottoms outfit sitting on gray wooden picnic table facing towards calm body of water at daytime

    Νευροβιολογία των διατροφικών διαταραχών

    Παρότι το περιβάλλον παίζει σίγουρα σημαντικό ρόλο στην σχηματοποίηση των συμπεριφορών,  υπάρχουν πλέον στοιχεία που δείχνουν ότι οι διατροφικές διαταραχές ξεκινούν στον εγκέφαλο.

  • Η νευρο-πλαστικότητα της τραυματικής μνήμης

    Οι μνήμες κατά την διάρκεια της ανάκτησης είναι επιρρεπείς σε αλλαγές και επομένως κάθε μελλοντική ανάκτηση χρησιμοποιεί τις τροποποιημένες πληροφορίες.

  • Αναπτυξιακό τραύμα και διατροφικές διαταραχές

    Πλήθος ερευνών έχουν τεκμηριώσει τις τραυματικές ιστορίες των ανθρώπων που πάσχουν από διατροφικές διαταραχές (Dalle Grave, Rigmonti, Todisco & Oliosi, 1996; Reyes-Rodriguez et al., 2011), με την σεξουαλική κακοποίηση της παιδικής ηλικίας childhood sexual abuse (CSA) να είναι το συνηθέστερο τραύμα (De Groot & Rodin, 1999; Wonderlich et al., 2001). Ο Brewerton (2007) συνοψίζει τα […]

  • family of four walking at the street

    Συστημική θεραπεία

    Τι είναι η συστημική θεραπεία Σύστημα Σύστημα είναι ένα σύνολο από μονάδες που αλληλεπιδρούν και αποτελούν τα συστατικά μέρη μιας συνολικής διάταξης ή οργάνωσης. Ο Ludwig von Bertalanffy, πατέρας της Γενικής θεωρίας των Συστημάτων ορίζει τα συστήματα ως συμπλέγματα στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση. Aνθρώπινο σύστημα (πχ μια οικογένεια), είναι ένα σύνολο δύο ή περισσοτέρων προσώπων […]

  • woman laying on stairway grayscale photo

    Μια σημείωση για την οριακή διαταραχή της προσωπικότητας

    Η οριακή διαταραχή είναι κατά βάση η φυσιολογική απάντηση του νευρικού σύστήματος σε μάλλον “αφύσικες” καταστάσεις της παιδικής ηλικίας. Η επανοργάνωση του νευρικού συστήματος εξαιτίας των τραυματικών ή αποστερητικών εμπειριών προκαλεί μια σωρεία νευροβιολογικών αλλαγών που επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης, συναίσθησης και συμπεριφορίκης δράσης του εγκεφάλου ( brain survival mode ). Το συγκεκριμένο νευρολογικό πρότυπο […]

  • woman in purple shirt covering her face with her hand

    Η επίδραση του τοξικού στρες στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο (video)

    Ενώ οι μετριοπαθείς, βραχύβιες αντιδράσεις στρες στον οργανισμό μπορούν να προωθήσουν την ανάπτυξη, το τοξικό στρες ελλείψει της προστατευτικής στήριξης των ενηλίκων προκαλεί μια ισχυρή, ανελαστική ενεργοποίηση του συστήματος διαχείρισης του άγχους του σώματος.

  • film photography of aman and buildings

    Τι είναι η συναισθηματική νοημοσύνη

    Η συναισθηματική νοημοσύνη (Εmotional Ιnteligence) αναφέρεται στην ικανότητα αντίληψης, ελέγχου και αξιολόγησης των συναισθημάτων. Ορισμένοι ερευνητές θεωρούν πως η (ΕΙ) αποτελεί αντικείμενο μάθησης (άρα και βελτίωσης), ενώ άλλοι την αντιμετωπίζουν ως ενδογενές χαρακτηριστικό του ατόμου

  • pink clouds

    Πόσο ελεύθερη είναι η «Ελεύθερη Βούληση»;

    The Live Brain Show S2E1 – Πόσο ελεύθερη είναι η «Ελεύθερη Βούληση»;