Μέσα στο πολύπλοκο (complex) κοινωνικό- οικονομικό και τεχνολογικό πλαίσιο της μεταμοντερνικότητας η “θεωρία του δράστη-δικτύου” (Actor-Network Theory ή ANT), που θεμελιώθηκε την δεκαετία του 1980 από την ομάδα των Callon, Latour και Law, αποτελεί μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση στην Κοινωνιολογική μελέτη της επιστήμης και της τεχνολογίας.
Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, η (κοινωνική) κατασκευή τόσο των επιστημονικών γεγονότων (facts) όσο και των τεχνολογικών δημιουργημάτων (artefacts)πραγματοποιείται σ’ ένα δίκτυο δραστών, που μπορούν να είναι είτε άνθρωποι (άτομα ή ομάδες) αλλά ακόμη και μη ανθρώποι, όπως, μηχανές, υπολογιστές, εργαστήρια, βιβλιοθήκες κλπ. Ένα νόμισμα σαν ένα κομμάτι μέταλλο είναι ένας παράγοντας (actant). Μέσα όμως στο πλαίσιο της βασισμένης στο χρήμα οικονομίας, εκπροσωπεί ένα σταθερό μέτρο αξίας και μηχανισμό συναλλαγής και μετατρέπεται σε δράστη (actor) (Latour, 2005). Οι δράστες έχουν μια ανεξάρτητη πραγματικότητα έξω από την τοποθέτηση που τους μετατρέπει σε δράστες που κάνουν συγκεκριμένες ενέργειες. Για παράδειγμα το μαχαίρι κόβει κρέας ή το σφυρί καρφώνει ένα καρφί στον τοίχο. Αυτά είναι χαρακτηριστικά που φέρουν οι συγκεκριμένοι παράγοντες (actants). Εμείς μπορούμε να καρφώσουμε ένα καρφί στον τοίχο χρησιμοποιώντας το σφυρί ή χωρίς αυτό, όπως μπορούμε να κόψουμε κρέας με το μαχαίρι ή χωρίς το μαχαίρι, ακόμη σε μια πιο εξεζητημένη εκδοχή του παραδείγματος, μπορούμε να βγούμε στη στάση του λεωφορείου φορώντας τα ρούχα μας ή εντελώς γυμνοί.Ανεξάρτητα από τις επιλογές μας οι συγκεκριμένοι παράγοντες θα μεταμορφωθούν σε δράστες μονάχα όταν πάψουν να ενδιαφέρουν την μοναχικότητα μας και πάρουν θέση στην αρένα των κοινωνικών δράσεων. Από εκείνη τη στιγμή αποκτούν σημασία και για τα άλλα μέλη της κοινωνίας και μεταμορφώνονται σε δράστες, οι οποίοι περιμένουν τη στιγμή της σχηματοποίησης τους (Latour, 2005). Σύμφωνα με την θεωρία της ΑΝΤ οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές ως σύνολα ηλεκτρικών κυκλωμάτων (hardware) και κειμενικών δεδομένων (software) δεν είναι παρά actants, οι οποίοι θα μετατραπούν σε κοινωνικούς δράστες (σε σημαίνοντα δηλαδή της οικογενειακής ιστορίας) μόλις ενταχθούν, στο πολύπλοκο σχεσιακό οικογενειακό γαϊτανάκι. Ως υπερκείμενα κοινωνικών νοηματοδοτήσεων, ως φορείς μνήμης και ως σύμβολα στο διευρυμένο συλλογικό- συμβολικό σύστημα των οικογενειακών αναπαραστάσεων, σημασιοδοτούνται θετικά και αποκτούν φυσική υπόσταση. Πλαι στα οικογενειακά φωτογραφικά άλμπουμ, τους μέχρι πρότινος θεματοφύλακες των αναμνήσεων, τοποθετούνται ατέλειωτα bytes μνήμης, ψηφιακά ίχνη της οικογενειακής ιστορίας, που εκτείνουν την οικογενειακή αφήγηση στο δυνητικό χωροχρονικό άπειρο.
Έτσι λοιπόν οι σημαντικές οικογενειακές στιγμές δεν είναι πια κλεισμένες σε βιβλιοθήκες και συρτάρια, δεν στοιβάζονται σε πατάρια ή σε υγρά υπόγεια. Οι στίξεις του οικογενειακού μύθου, ανεβαίνουν (upload) στο σύννεφο (cloud) και γίνονται κοινό κτήμα της αχανούς ιστορίας που εξυφαίνεται καθημερινά στους ιστότοπους της κοινωνικής δικτύωσης.
Το περιορισμένο μικρό σύστημα των δικών (Κατάκη, 1984) μπορεί πλέον να συμπεριλάβει (στη δυνητική του διάσταση) την ολότητα (global), μέσα από μια αδιανόητη κατάλυση των κύκλων που μέχρι πρότινος όριζαν την οικογενειακή περιοχή αλληλεπίδρασης. Τούτη η ασύλληπτη ταχύτητα στην αλλαγή των επιπέδων αναφοράς (micro-meso-exo-global) προκαλεί την ταχεία αποσύνδεση των εννοιών του χώρου, του χρόνου, της παρουσίας, κι αυτής ακόμη της ύπαρξης. Όλα όσα υπήρξαν για αιώνες οι σταθερές της πραγματικότητας τίθεται εκ νέου σε διαπραγμάτευση. Τα μαύρα κουτία των παρελθόντων διευθετήσεων ανοίγουν εκ νέου σε καινοφανείς λόγους (discourses) και επαναδιευθετήσεις, σε προσωρινές και κατά βάση ασταθείς βεβαιότητες, που αναδεύονται στη συνεχή αναδυτική δυναμική των σχέσεων και του χώρου. Το πολύπλοκο τούτο κουβάρι σκέψεων και μνημών, υλικών και αΰλων, ανθρώπων, υλικών και συμβόλων, θα βρει μέσα στην αυτοποιητική του φύση την κατάσταση της Αριστοτελικής εντελέχειας, για να αναδείξει τις νέες κανονικότητες και την τάξη μέσα από το χάος.
Αναφορές
Κατάκη, Χ.(1984). Οι τρεις ταυτότητες της Ελληνικής Οικογένειας. Ελληνικά Γράμματα.
Latour,B. (2005) Reassembling the Social: An Introduction to Actor-Network-Theory. Oxford:. Oxford University Press.
Latour, B. Woolgar,S.(1979) Laboratory Life: The Social Construction of Scientific Facts. London, Sage.
Law, J. (1992). Notes on the Theory of the Actor Network: Ordering, Strategy and Heterogeneity, published by the Centre for Science Studies, Lancaster University.
(2009). Norbert Wiener’s Cybernetic Theory – University of Colorado Boulder. Retrieved December 12, 2013, from http://www.colorado.edu/communication/meta-discourses/Papers/App_Papers/McGarry.htm.
Ιστοσελίδες
Lancaster LA1 4YN, www.lancs.ac.uk/fass/sociology/papers/ law – notes -on-ant.pdf (acceced on 14/09/09 )
